پرونده ویژه| غفلت ایران از بازار منحصربه‌فرد اوراسیا/ حلقات مفقوده توسعه تجارت اوراسیا کدامند؟
به گزارش خبرگزاری فارس از رشت، اتحادیه اقتصادی اوراسیا یک سازمان بین‌المللی همگرایی اقتصادی منطقه‌ای است که پس از تجربه‌های مختلف و عمدتاً ناموفق همگرایی در حوزه جمهوری‌های شوروی سابق به مرحله عملیاتی رسیده است.
فرصت‌هایی که اوراسیا فراهم می‌کند
ایجاد فضای واحد اقتصادی، توسعه بازارهای مشترک و دستیابی به حرکت آزاد کالا، سرمایه، خدمات، کاهش قیمت کالاها با کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل مواد خام بخشی از اهداف اتحادیه اقتصادی اوراسیا محسوب می‌شوند.
روسیه بیشترین حجم مبادلات تجاری در اوراسیا را دارد
در سال ۲۰۱۸، صادرات اوراسیا به جهان ۵۴۸ میلیارد دلار و واردات آن از جهان ۳۱۹ میلیارد دلار بود که بیشترین حجم تجارت اوراسیا با جهان مربوط به کشور روسیه بوده است.
روسیه، قزاقستان، بلاروس، قرقیزستان و ارمنستان به‌عنوان اعضای اصلی باهدف گسترش روابط تجاری در جهان با منافع مشترک اقتصادی از سال 2015 اتحادیه اقتصادی بانام اوراسیا را تأسیس کردند. این گروه با 183 میلیون نفر جمعیت و مساحت حدود 20 میلیون کیلومترمربع، با پنج تریلیون دلار تولید ناخالص داخلی، تقریباً رتبه اول تولید گاز و استخراج نفت و رتبه چهارم تولید انرژی برق جهان را به خود اختصاص داده است.
در ۲۰۱۷ تنها دو درصد کل مبادلات بازرگانی اوراسیا از آن ایران بود
بر اساس سازمان توسعه تجارت، در سال ۲۰۱۷، میزان تراز تجاری بین ایران و کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا فقط دو درصد از کل مبادلات بازرگانی ایران را شامل می‌شده است. موافقت‌نامه میان ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا مفصل‌ترین و جامع‌ترین موافقت‌نامه‌ای است که تاکنون ایران منعقد کرده و شامل نه فصل قواعد عمومی، تجارت کالا، راهکارهای تجاری، موانع فنی فراراه تجارت، اقدامات بهداشتی و بهداشت گیاهی، قواعد مبدأ، تسهیلات تجاری و حل‌وفصل اختلافات و مقررات پایانی است.
سهم کمتر از یک‌درصدی ایران در اوراسیا
سهم ایران در کل تجارت با اتحادیه اقتصادی اوراسیا به‌جز ارمنستان، کمتر از یک درصد است. بر اساس توافق ایران و اتحادیه، عوارض وارداتی برای برخی کالاهایی که منافع صادرات بالایی برای هر دو طرف دارد کاهش خواهد یافت یا حذف خواهد شد.
همچنین بر اساس موافقت‌نامه اوراسیا، ایران از اتحادیه اقتصادی اوراسیا امتیازات گمرکی خاصی دریافت خواهد کرد و کشورهای این اتحادیه هم این امکان را خواهند داشت که حجم صادرات خود به ایران را تا ۷۵ درصد افزایش دهند. ایران نیز می‌تواند با امتیازاتی که دریافت می‌کند، صادرات کالاهای خود به مقصد پنج کشور اوراسیایی را تا چند برابر افزایش دهد.
ارتقاء موقعیت ژئوپلیتیک ایران در جهان و قرار گرفتن در محور ترانزیتی اتحادیه اوراسیا به‌عنوان کریدور شمال _ جنوب، بهره‌گیری از بازار بالقوه مناسب اوراسیا برای محصولات و خدمات کشور، امکان مقابله با تحریم‌های ایران و روسیه توسط غرب و افزایش نقش اوراسیا در مبادلات تجاری بخشی از فرصت‌های همکاری ایران با اتحادیه خواهد بود.
عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا که چشم‌انداز روشنی پیش روی آن قرار دارد، می‌تواند نقش مؤثری در عبور ایران از تنگناهای اقتصادی ایفا کند.
با توجه به پتانسیل تجاری موجود بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا باید به این مسئله اشاره شود که این اتحادیه قابلیت تبدیل‌شدن به بازاری بزرگ و مطمئن برای کالاهای صادراتی ایران را دارد.
اوراسیا در مسیر تبدیل‌شدن به قطب اقتصادی و سیاسی جهان
توافق با اتحادیه اقتصادی اوراسیا که در حال تبدیل‌شدن به یکی از قطب‌های مهم اقتصادی و سیاسی جهان است، علاوه بر اهمیت اقتصادی و تجاری، منافع سیاسی برای طرفین را به همراه دارد. همگرایی منطقه‌ای تأثیر قابل‌ملاحظه‌ای بر ثبات و امنیت اقتصادی دارد و به دلیل نزدیکی و دسترسی کشورمان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا، امکان گسترش همکاری‌ها در بخش‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، بانکی، حمل‌ونقل و خدمات فنی و مهندسی فراهم است.
اهمیت منحصربه‌فرد اوراسیا در حوزه انرژی و مقابله با تحریم‌ها
در شرایطی که ایران همچنان با تحریم‌های ظالمانه اقتصادی از سوی آمریکا و هم‌پیمانانش روبرو است، همکاری در حوزه انرژی با کشورهای منطقه اوراسیا برای ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و از سوی دیگر ایران نقش کلیدی در شاهراه‌های موجود منطقه یعنی جاده ابریشم، راه‌آهن سراسری آسیا، تراسیکا و کریدور شمال و جنوب دارد. اقتصاد ایران و کشورهای حوزه آسیای مرکزی و قفقاز از توان هم‌تکمیلی جدی برخوردارند.
اگرچه هنوز حجم مبادلات میان ایران و کشورهای منطقه مطلوب نیست، اما ظرفیت‌های فراوانی برای رشد آن وجود دارد. عضویت ایران در چنین اتحادیه‌ای می‌تواند دستاوردهای اقتصادی و سیاسی داشته باشد. عضویت ایران در اتحادیه اقتصادی اوراسیا می‌تواند کشورمان را به بازارهای کشورهای عضو این اتحادیه که با اکثر آن‌ها زمینه تاریخی و فرهنگی مشترک دارد و سهم ناچیزی در بازار این کشورها دارد، نزدیک‌تر کند و این موضوع به کشورمان کمک خواهد کرد که از فشار تحریم‌های اقتصادی غرب علیه خود بکاهد و از قرار گرفتن در اتحادیه‌ای که کشور روسیه در آن نقش محوری دارد، بتواند بر وزن و نفوذ منطقه‌ای خود بیفزاید.
تقویت ارتباط با ایران برای اعضای اتحادیه اوراسیا دارای اهمیت است چراکه ایران با توجه به اهداف سیاسی مشترک با اغلب کشورهای عضو و همچنین قرار گرفتن در بهترین موقعیت ترانزیتی، یعنی قرار گرفتن بین دو دریای خزر در شمال و خلیج‌فارس در جنوب و قرار گرفتن در موقعیت ترانزیتی شرق به غرب، می‌تواند مسیری مناسب برای ترانزیت کالاهای کشورهای عضو اتحادیه در رونق کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال- جنوب مؤثر باشد.
اوراسیا و چالش‌های روبرو
نبود روابط و همکاری‌های بانکی متناسب با روابط تجاری، نبود راه‌ها و مسیرهای حمل‌ونقل مناسب، مشکلات طرف عرضه و بالا بودن قیمت تمام‌شده برخی محصولات نیز برخی از چالش‌های پیش روی ایران در همکاری با اتحادیه است.
هادی تیزهوش تابان، رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی گیلان در گفت‌وگو با خبرنگار فارس، همکاری با اتحادیه اقتصادی اوراسیا را یک موقعیت ویژه برای کشور می‌داند و می‌گوید: باید از این فرصت برای پذیرش ایران به‌عنوان میهمان جهت عضویت دائم در این بلوک اقتصادی منطقه‌ای استفاده شود.
وی، اتحادیه اوراسیا را به معنای فراهم شدن شرایطی به‌منظور ورود کشور به این بازار بزرگ با محوریت روسیه دانست و گفت: آمارهای رسمی نشان می‌دهد ایران از ظرفیت بازار اوراسیا استفاده نکرده است.
به نظر می‌رسد علیرغم اجرای توافقات ایران با کشورهای عضو در اوراسیا پس از عضویت افتخاری در آن، هنوز حلقاتی مفقوده ایران را از دستیابی مطلوب به این بازار هدف دور کرده و لازم است مشکلات در این زمینه به‌صورت دقیق کارشناسی و رفع شود.
رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی گیلان در برسی مشکلات و ارائه راهکارها در رابطه با اوراسیا گفته است: آمار و ارقام نشان می‌دهد هنوز بهره‌برداری شایسته‌ای از این فرصت اقتصادی نشده است و بخشی از این عدم موفقیت به مشکلات زیرساختی به‌ویژه در حوزه‌های حمل‌ونقل، اسکله‌های کارگو و کشتیرانی بازمی‌گردد که البته کشتیرانی دریای خزر با راه‌اندازی خط منظم کانتینری اکتائو در قزاقستان و آستراخان در روسیه از سال گذشته به تجارت در این بخش در حوزه تجارت دریایی گان های خوبی برداشته است.
به گفته تیزهوش تابان، متأسفانه این مشکلات در ایران بیشتر مشاهده می‌شود و در مقابل در ارتباط با اوراسیا، مباحث تعرفه‌ای وجود دارد که باید از طریق برگزاری جلسات کاری مشترک جهت رفع آن اقدام کرد.
رئیس اتاق بازرگانی گیلان می‌گوید: انتظار داریم گمرکات ایران و اوراسیا نشست های مشترک فصلی در طول حداکثر هر ۶ ماه یک‌بار به‌منظور رفع مسائل پیش روی اجرای توافقنامه همکاری برگزار کنند.
زیرساخت‌هایی که برای تحقق اهداف ایران در اوراسیا لازم‌اند
این فعال اقتصادی در ارتباط با روسیه و اوراسیا برگزاری کارگروه‌های تخصصی به‌ویژه در بخش گمرکی را امری مرسوم در همکاری‌های منطقه‌ای عنوان کرده و می‌گوید: مهیاکردن زیرساخت‌های گمرکی موردنظر از سوی ایران پیش‌نیاز افزایش همکاری‌ها و توسعه صادرات کالاهای ایرانی به بازار اوراسیا خواهد بود.
وی با قدردانی از اقدامات دولت سیزدهم برای تکمیل زیرساخت‌های حمل‌ونقلی نیز گفت: اتصال منطقه آزاد انزلی به خط ریل سراسری و بندرها جنوبی کشور موجب تکمیل زیرساخت ریلی کریدور شمال-جنوب شده و تسریع در بهره‌برداری از اسکله “رورو” در بندر کاسپین عاملی مهم در گسترش حمل‌ونقل ترکیبی محسوب می‌شود چراکه زمینه را برای افزایش سهم ایران در تجارت کاسپین و اوراسیا فراهم خواهد کرد.
به گفته تیزهوش تابان، باید مسیرهای تجاری عبوری از حوزه دریای کاسپین مانند کریدور چین-قزاقستان-ایران را به سمت کشورمان متمایل کنیم مسیر تجاری که می‌تواند علاوه بر کریدور شمال-جنوب و تراسیکا و یک کمربند و یک جاده؛ موجبات بهره‌برداری بیشتر کشورمان را در همکاری‌های منطقه‌ای فراهم آورد، امری که دولت در مسیر تحقق آن نقش محوری دارد.
تنوع بخش نامه ها و آیین نامه ها یکی از مشکلات اوراسیا
رییس اتاق بازرگانی ایران و روسیه یکی از مهمترین مشکلات پیش روی تجارت در عرصه داخلی و به‌ویژه در ارتباط با اوراسیا را تنوع بخش نامه ها و آئین نامه های داخلی عنوان و تصریح کرد: با توجه به شرایط خاص کشورمان (تحریم‌های ظالمانه امریکا علیه ایران ) باید فرآیند تصمیم سازی و تصمیم گیری در کشورمان به‌صورت آنی و سریع اتخاذ و عملیاتی شود، چراکه چنین عملی در تسهیل و توسعه صادرات بسیار اثرگذاراست که البته فعالان اقتصادی خوشبین هستند در دولت جدید و در وزارت خانه های مرتبط با تجارت و بازرگانی شاهد تصمیمات خلق الساعه نباشیم و دولت آقای رییسی هم تا کنون چنین عمل نکرده اند.
عدم برگشت ارز حاصل از صادرات چالش دیگر اوراسیا
وی با تأکید بر اینکه برخی موانع موجب بهره‌گیری کامل از ظرفیت های اوراسیا شده است که یکی از آن‌ها عدم برگشت ارز حاصل از صادرات است، گفت: خوشبختانه در حالی که مرزهای بسیاری از کشورها در دوران کرونا بسته بود، مرزهای ما به طرف روسیه همچنان باز بوده است اما باز هم نمی توانیم ارز حاصل از صادرات را به کشور برگردانیم.
رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه افزایش صادرات را بدون فراهم کردن زیر ساخت های آن غیر ممکن دانست و افزود: باید بتوانیم در این شرایط خاص که سیستم بانکی بسته و انتقال پول برای ما دشوار شده، راهکاری برای این مشکلات بیابیم.
تیزهوش تابان با تاکید بر اینکه برای امر صادرات و زمینه سازی افزایش آن باید ابتدا بازار هدف خودمان را بشناسیم، گفت: در همین راستا آموزش هایی برای صادرکنندگان در اتاق بازرگانی ایران و روسیه به فعالان بخش خصوصی ارائه می‌شود.
ظرفیتی که گیلان در اوراسیا دارد
وی، راه‌اندازی سرای تجاری ایرانیان در آستراخان را طی چندین سال گذشته از اقدامات مثبت ارزیابی کرد و گفت: این مرکز در توسعه ارتباطات فعالان اقتصادی و تعیین بازارهای هدف و انعقاد قراردادها و تفاهم نامه تأثیر گذار بوده و به گفته دبیر شورای گفتگوی دولت و بخش خصوصی گیلان، این استان بدلیل مرز مشترک با کشورهای حاشیه خزر و مواهب طبیعی و زیر ساخت ها ظرفیت خوبی برای صادرات به کشورهای اوراسیا دارد.
تیزهوش تابان با بیان اینکه صادرات مد نظر ما از طریق گیلان فقط منحصر به کالاها و محصولات این استان نیست، گفت: اگرچه در برخی محصولات کشاورزی همچون کیوی و چای، استان ورود خوبی داشته است اما بسیاری از محصولات و کالاها از استان های دیگر همچون کرمان و یزد به گیلان می آید.
وی خواستار تنظیم و اجرای راهبردی بلند مدت در حوزه‌های تولیدی و صادراتی کشور از سوی دولت جدید شد و افزود: باید بخش نامه ها و آئین نامه های فصلی و موقت در مسیر تحقق آن اخلال ایجاد نکند تا اعتماد فعالین اقتصادی داخلی و خارجی جلب شود، چراکه تا زمانی که قوانین و مقررات با ضمانت اجرای بلند مدت نداشته باشیم نمی توانیم برای حضور در عرصه های تجاری بین‌المللی مانند اوراسیا برنامه ریزی کنیم.
تیزهوش تابان، تصمیم گیری های مقطعی را در گذشته موجب فرصت سوزی برای اقتصاد ملی، کاهش مراودات تجاری و از دست دادن سهم ایران در بازارهای منطقه‌ای به رقبا دانست و ادامه داد: برگزاری جلسات کاری کارشناسی جهت رفع این ناهماهنگی ها میان بخش دولتی و با حضور بخش خصوصی می‌تواند زمینه ساز برطرف ساختن این گونه مشکلات باشد، در غیر این صورت هر روز سهم بیشتری از بازارهای سنتی و جدید خود را به رقبا واگذار خواهیم کرد.
سهم گیلان از بازار اوراسیا چقدر است؟
وی روسیه را کشوری با قوانین سختگیرانه نام برد و با توصیه ای به تاجران ایرانی به جهت دقت در تجارت با این کشور، افزود: وابستگی این کشور برای تامین مواد غذایی به دلیل اینکه نیمی از سال فاقد تولیدات کشاورزی است، حائز اهمیت است چراکه از حجم واردات 254 میلیاردی روسیه، 67 میلیارد دلار آن واردات کالاهای کشاورزی است که از این میزان نیز ۲۲ صدم درصدی حجم مبادلات کالاهای ایرانی است و سهم گیلان نیز از این میزان صادرات حدود ۶۰۰ میلیون دلار است.
دلیل ناکامی ایران از بازار اوراسیا
رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی گیلان دلیل این جایگاه را عدم توانمندی تولیدات کشاورزی در گیلان و یا سایر استان های کشور را عدم مدیریت در خصوص بهره‌برداری از این فرصت، عدم اعتقاد به نقش صنعت بسته بندی درمقابل اقبال بازار روسیه و یا اوراسیا به محصولات کشاورزی ایرانی دانست.
به گفته تیزهوش تابان، برنامه دقیقی همچون مدل در حال اجرا در حرکت قطار و هواپیما وجود ندارد، در نتیجه شما نمی توانید روز مشخصی برای زمان رسیدن کالای خود به بازارهای مصرف و هدف خود اعلام کنید این در حالی است دیگران منضبط و دقیق عمل می کنند؛ اما بخش دولتی و بخش خصوصی فعال در حوزه صادرات در این مقوله ضعیف برخورد می‌کند؛ تنظیم وقت برای هر فرآیند تجاری، امری هزینه بردار نسیت بلکه نشان دهنده رفتاری مدیریتی است.
ایران، طرف بد قول بازار اوراسیا در تحویل کالا و محصولات
رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی گیلان گفته است: اینکه نتوانیم زمان دقیقی برای تحویل کالای خود اعلام کنیم به ضرر تجارت ایران است و در نتیجه کسی به قول ما توجه نمی‌کند در حالیکه محصولات کشاورزی و صنعتی ما از کیفیت بالایی برخوردارند اما به دلیل مدل حمل‌ونقل و نحوه بسته بندی کیفیت محصول در زمینه کشاورزی در این مسیر چند هزار کیلومتری پایین آمده و ما در آخر صف فروش می مانیم.
این بازرگان و تولید کننده، اعتماد دولت به بخش خصوصی و حضور نظارتی آن را موجب تسریع و تسهیل امور عنوان می‌کند و می‌گوید: مهمترین مسئله صدور بخش نامه هایی است که یکدیگر را نقض می کنند و امید همه تجار حل این مسائل در دولت جدید است.
بر اساس اطلاعات ارائه شده از سوی اتاق بازرگانی تهران، در چهار ماهه ابتدایی ۱۴۰۰، ایران حدودا از روسیه ۴۲۸ میلیون دلار کالا وارد کرده و در مقابل ۱۸۶ میلیون دلار نیز صادر کرده است. به این ترتیب همچنان تراز تجاری کشور در تبادل با روسیه منفی باقی مانده است؛ هر چند نسبت به سال قبل بهبودی نسبی را نشان می‌دهد.
در میان سایر کشورها، ایران دست بالا را دارد. صادرات به قزاقستان حدودا ۵۳ میلیون دلار بوده و واردات ۲۸ میلیون دلار تخمین زده می‌شود. صادرات به ارمنستان نیز ۶۲ میلیون دلار بوده و واردات کمتر از ۱۰ میلیون دلار است. در تجارت با قرقیزستان و بلاروس نیز صادرات ایران بسیار بیشتر از واردات بوده است.
تراز منفی ایران در مبادلات تجاری با روسیه
با این وجود اما با توجه به حجم بالای واردات از روسیه تراز مجموع هنوز در اوراسیا منفی است. ایران در مجموع از این کشورها ۴۷۲ میلیون دلار کالا وارد کرده و در عوض ۳۳۳ میلیون دلار صادر کرده است.
در میان اصلی‌ترین کالاهای صادراتی ایران به اوراسیا، میوه‌های خشک سهمی ۳۸ درصدی را دارند و در این میان پسته با پوست تازه بیشترین سهم را داشته است. مواد پلاستیکی، سبزیجات و نباتات، چدن، آهن و فراورده‌های سبزیجات مانند رب گوجه فرنگی نیز دیگر کالاهای ایران در سبد صادراتی اوراسیا را شامل می‌شود.
در میان کالاهای وارداتی نیز، روغن‌های حیوانی یا نباتی با محوریت روغن دانه آفتاب گردان، بیشترین سهم را داشته و پس از آن گندم، چوب، راکتور هسته‌ای، دیگ‌های بخار و سبزیجات و نباتات مانند عدس اصلی‌ترین کالاهایی بود که ایران از این کشورها وارد کرده است.
همچنین بر اساس اعلام سازمان توسعه تجارت، مقدمات آزادسازی تجارت مشترک میان ایران و اوراسیا پیگیری شده و احتمالا در آینده نزدیک اجرایی خواهد شد.
اوراسیا دروازه وورد ایران به دوره جدید اقتصادی
با توجه به تنوع بازار و تنوع منابع موجود در کشورهای عضو این اتحادیه پیوستن به آن یک فرصت قابل‌توجه برای اقتصاد ایران ایجاد کرده که می توان از این طریق بخشی از اثر تحریم‌ها را جبران کرد. قطعا ورود به اتحادیه اقتصادی اوراسیا و همکاری با این اتحادیه می‌تواند دروازه جدیدی برای اقتصاد ایران باشد که بتواند با سایر اعضا به راحتی روابط اقتصادی برقرار کند و یا روابط خود را توسعه دهد.
انتهای پیام/۳۳۸۹
