آیین نوروز در ایران، حداقل دو ماه ایرانیان را با مجموعه ای از آیین ها و رخدادها به خود مشغول کرده است و تاثیر آن در زندگی مردم ایران زمین برای تمامی سال است. در واقع، نوروز تاثیر عمیقی بر روح و روان افراد دارد. نوروز، یک روز نیست و چندین مرحله دارد که تقریبا این مراحل دو ماه به طول می انجامد.
اولین مرحله حداقل یک و نیم ماه طول می کشد که در واقع مرحله آمادگی است. بدون این مرحله در فضای اجتماعی، نوروز معنا ندارد. بیش از یک ماه و تقریبا از وسط های بهمن ماه، این مرحله شروع میشه و همه در اندیشه آنند که خود را برای نوروز آماده کنند و دغدغه آن را دارند.
در این مرحله افراد باید خودشان را از آلایندگی های سالی که رو به پایان است، پاک کنند. تا این آلایندگی ها پاک نشود، سال نو تحویل نمی شود. درست است یک لحظه و در یک ساعت، دقیقه و ثانیه وارد سال دیگری می شویم، اما اگر از آلایش های سال قبل پاک نشویم، سال مان تحویل نمی شود.
در این مرحله باید خانه، محل کار، محله و شهر یا روستایمان و سپس بدنمان و از همه مهمتر روح و روانمان از چرک و پلیدی هایی که در طول سال گرفته پاک شود. اسم آن «خونه تکانی» است اما این صورت آن است. محتوای آن، زدودن محل زندگی، جسم و روح و روان از پلیدی هاست و در آوردن لباس کهنه بدن و روان و پوشیدن لباس نو است.
در فلسفه چهارشنبه سوری در ایران باستان و برپا کردن آتش در آخرین روزهای سال کهنه و پریدن از روی آن، به این نکات میشه توجه کرد. آب و آتش از چیزهایی هستند که پلیدی و ناپاکی رو می زدایند. اگر جایی نجس، آلوده یا ناپاک بشود آب می ریزند تا پاک شود. در اینجا آلودگی و ناپاکی از بین نمی رود بلکه جابجا میشود و جای دیگری یا چیز دیگری را آلوده میکند.
در واقع آب آلودگی را می شورد و می برد، اما از بین نمی برد. اما خصلت آتش بگونه ای دیگر است. آتش آلودگی را از بین می برد و تازه از سوزاندن آن گرمی، حرارت و نور تولید میکند. برای همین است که آتش در میان ایرانیان باستان مقدس بوده و به آن احترام میگذاشتند. وقتی در شب چهارشنبه سوری آتش برافروخته میشود، به معنای این است که حالا که سال کهنه به پایان می رسد، لازم است هرچه پلیدی و آلودگی در این سال در وجود ما پدید آمده و موجب افسردگی ما و دشمنی میان ما شده به آتش کشیده بشود و برای همیشه محو و نابود بشود و با خاطری روشن و با وجودی پر از نور، گرمی و عشق به دیگران وارد سال جدید بشویم. آتش بر پا می کنیم و از روی آن می پریم تا به صورت نمادین پس از عبور از روی آتش، زنگارها و آلودگی های درون مان نابود شده و به جای آن، از آتش سوخته شدن آلودگی های درونمان، سرچشمه های نور و گرمی در وجودمان جاری بشود. چقدر با معنا و زیباست آیین چهارشنبه سوری. این نیز یکی از مراحل آیین نوروز ایرانی ست.
شاید یکی از دلایل برپایی دوزخ و آتش جهنم هم همین است که در روز جزا روح و روان آدم هایی که درونشان پر از آلودگی، دشمنی، فساد و تباهی است و از هر نشانه ای از انسانیت تهی شده به صورت نمادین به آتش کشیده می شود تا آلودگی های درونی آنان نابود شود و به هیات انسانی برگردند. جسم که مقصر نیست که سوخته شود، این روح و روان است که باید با سوخته شدن، آلودگی هایش تبدیل به نور و جلوه های گرمابخش انسانی تبدیل شود.
در مرحله ای بالاتر باید یادمان باشد فقط خانه نیست که باید تکانده شود. بلکه روح و روانمان ایرانی ما نیز نیاز به تکاندن و پاک شدن از حرص، حسد، کینه، دروغ، ریا، فریب، نیرنگ و هر آن چیزی است که ما و دیگران را می آزارد. اگر موفق به این شدیم واقعا نوروزمان تحویل خواهد شد و سالی زیبا و پر از برکت و نعمت الهی خواهیم داشت. برای همه هموطنانم و ایرانیان در هر کجای این عالم خاکی که هستند آرزوی چنین نوروزی را دارم. شاد باشید.
* جامعه شناس