الهه جعفرزاده: آبله میمون یک بیماری مشترک بین انسان و حیوان است که عمدتاً در مناطق جنگلهای بارانی استوایی آفریقای مرکزی و غربی رخ میدهد و گهگاه به مناطق دیگر نیز منتقل میشود. آبله میمون معمولاً از نظر بالینی با تب، بثورات و غدد لنفاویِ متورم ظاهر شده و ممکن است منجر به طیف وسیعی از عوارض پزشکی شود.
این بیماری با علائمی بسیار شبیه به علائمی که در گذشته در بیماران آبله دیده میشد، ظهور میکند، اگرچه از نظر بالینی شدت آن کمتر است.
آبله میمون معمولاً یک بیماری خود محدود شونده است که علائم آن بین ۲ تا ۴ هفته طول می کشد. این نوع از آبله از طریق تماس نزدیک با فرد یا حیوان آلوده یا با مواد آلوده به ویروس، به انسان منتقل میشود.
تظاهرات بالینی آبله میمون شبیه آبله است؛ که یک عفونت ارتوپاکسویروس مرتبط که در سال ۱۹۸۰ در سراسر جهان ریشهکن شده است. آبله میمون کمتر از آبله مسری است و باعث بیماری کمتری میشود.
با ریشهکن شدن آبله در سال ۱۹۸۰ و متعاقباً توقف واکسیناسیون آبله، آبله میمون به عنوان مهمترین ویروس ارتوپاکس برای سلامت عمومی مطرح شد.
*ارتوپاکسویروس یک گروه از ویروسهای خانواده Poxviridae و زیرمجموعه Chordopoxvirinae است. مهره داران از جمله پستانداران و انسانها و بندپایان میزبان این ویروس هستند. آبله میمون عمدتاً در مرکز و غرب آفریقا، اغلب در مجاورت جنگل های بارانی استوایی رخ میدهد و به طور فزاینده ای در مناطق شهری ظاهر میشود. طیفی از جوندگان و پستانداران، میزبان حیوانی این بیماری هستند.
آبله میمون، یک بیماری با درجه اهمیت جهانی
آبله میمون یک بیماری پُراهمیت از منظر بهداشت عمومی در سطح جهانی است، زیرا نهتنها کشورهای آفریقای غربی و مرکزی، بلکه سایر نقاط جهان را نیز درگیر میکند. در سال ۲۰۰۳، اولین شیوع آبله میمون در خارج از آفریقا در ایالات متحده آمریکا رخ داد که با تماسِ افراد با سگهای خانگی آلوده مرتبط بود. شیوع اولیه آبله میمونی منجر به بروز بیش از ۷۰ مورد از این آبله در ایالات متحده شد. آبله میمون در مسافرانی که از نیجریه به اسرائیل در سپتامبر ۲۰۱۸، به بریتانیا در سپتامبر ۲۰۱۸، دسامبر ۲۰۱۹، می ۲۰۲۱، می ۲۰۲۲ و در می ۲۰۱۹ به سنگاپور رفته بودند نیز گزارش شده است.
همچنین در رفت و آمدهای مسافران به ایالات متحده آمریکا در ژوئیه و نوامبر ۲۰۲۱ و در می ۲۰۲۲، موارد متعدد آبله میمون در چندین کشور غیر بومی شناسایی شد. در حال حاضر مطالعاتی برای درک بیشتر اپیدمیولوژی، منابع عفونت و الگوهای انتقال در حال انجام است.
از زمانی که ویروس B در سال ۱۹۳۲ شناسایی شد، تنها ۵۰ نفر مبتلا به این عفونت شدهاند و ۲۱ نفر از آنها جان باختند. اکثر این افراد پس از گاز گرفتن یا چنگ انداختن توسط میمون، یا زمانی که بافت یا مایعات بدن میمون روی پوست زخمی یا دارای بریدگی افراد قرار گرفت، آلوده شدند. در سال ۱۹۹۷، یک محقق بر اثر عفونت ویروس B پس از پاشیدن مایع بدن یک میمونِ آلوده، به چشمش درگذشت.
پس از بریتانیا که گفته میشود خاستگاه نخستین موارد اخیر ابتلا به آبله میمون در اروپا بوده است مقامات بهداشتی در اسپانیا و پرتغال نیز روز چهارشنبه (۱۸ می) از شناسایی دستکم ۳۰ مورد مشکوک یا تأییدشده خبر دادند.
سازمان جهانی بهداشت روز سهشنبه گذشته اعلام کرده بود که قصد دارد با کمک دولت بریتانیا اطلاعات جامعتری از موارد ابتلا به بیماری آبله میمون در این کشور که از ابتدای ماه می به ویژه در میان جامعه همجنسگرایان شناسایی شد، به دست بیاورد.این در حالی است که اداره کل بهداشت پرتغال روز چهارشنبه در بیانیهای اعلام کرد که دستکم ۲۰ مورد مشکوک به ابتلا به این بیماری ویروسی و مسریِ شایع در غرب آفریقا به تازگی در این کشور شناسایی شده و از میان آنها ۵ مورد تایید شده است.در این بیانیه تصریح شده است که افراد مبتلا همگی از جنس مذکر و اغلب جوان بوده و ضایعات و زخمهای پوستی در بدن آنها دیده شده است.
وزارت بهداشت اسپانیا نیز از شناسایی هشت مورد مشکوک به ابتلا به این بیماری خبر داده و تأکید کرده است که این موارد هنوز به تأیید نهایی نرسیدهاند.
شیوه انتقال ویروس مانکی بی از حیوان به انسان چگونه است؟
انتقال از حیوان به انسان (زئونوز) میتواند از تماس مستقیم با خون، مایعات بدن، یا ضایعات پوستی یا مخاطی حیوانات آلوده رخ دهد. در آفریقا، شواهدی دال بر وجود ویروس آبله میمون در بسیاری از حیوانات از جمله سنجابهای درختی، موشهای صحرایی گامبیایی و گونههای مختلف میمونها یافت شده است.
منشأ طبیعی آبله میمون هنوز به طور قطع شناسایی نشده است، اگرچه جوندگان محتملترین منشأ این ویروس هستند.
خوردن گوشت نیمهپخته و سایر محصولات حیوانی آلوده یک عامل خطر احتمالی دیگر است. افرادی که در مناطق جنگلی یا نزدیک آن زندگی میکنند ممکن است در معرض تماس غیرمستقیم با حیوانات آلوده قرار گیرند و مبتلا شوند.
آبله میمونی در میان انسانها چگونه منتقل میشود؟
انتقال این ویروس از انسان به انسان میتواند در اثر تماس نزدیک با ترشحات تنفسی، ضایعات پوستی فرد مبتلا یا اشیاء آلوده ایجاد شود. انتقال از طریق ذرات تنفسی قطرات معمولاً مستلزم تماس طولانیمدت چهره به چهره است که کارکنان بیمارستان، اعضای خانواده آنها و سایر تماسهای نزدیک موارد فعال را در معرض خطر بیشتری قرار میدهد. با این حال، طولانیترین زنجیره انتقال مستند در یک جامعه در سالهای اخیر از شش مورد به ۹ مورد عفونت (فرد به فرد) متوالی رسیده است. این موضوع میتواند نشاندهنده کاهش ایمنی در همه جوامع به دلیل توقف واکسیناسیون آبله باشد.
انتقال همچنین میتواند از طریق جفت از مادر به جنین (که میتواند منجر به آبله میمون مادرزادی شود) یا طی تماس نزدیک در حین تولد و پس از تولد رخ دهد.
علائم و نشانههای این ویروس حیوانی چیست؟
اولین نشانههای عفونت ویروس B معمولاً علائمی شبیه آنفلوآنزا هستند: تب و لرز، درد عضلانی، خستگی و سردرد.
علائم معمولاً در عرض یک ماه پس از قرار گرفتن در معرض یک میمون مبتلا به عفونت ویروس B شروع میشوند، اما ممکن است در عرض سه تا هفت روز نیز ظاهر شوند.
عفونت را میتوان به دو دوره تقسیم کرد:
دورهی کمون (فاصله از عفونت تا شروع علائم) آبله میمون معمولاً از ۶ تا ۱۳ روز است اما میتواند بین ۵ تا ۲۱ روز باشد.
دوره تهاجم (بین ۰ تا ۵ روز طول می کشد) که با تب، سردرد شدید، لنفادنوپاتی (تورم غدد لنفاوی)، کمردرد، میالژی (درد عضلانی) و آستنی شدید (کمبود انرژی) مشخص میشود. لنفادنوپاتی یکی از ویژگیهای متمایز آبله میمون در مقایسه با سایر بیماریهایی است که ممکن است در ابتدا مشابه ظاهر شوند (مانند آبله مرغان، سرخک، آبله).
فرایند بیماری چگونه است؟ کدام مناطق از بدن بیشتر درگیر میشوند؟
رویش بثورات پوستی معمولاً در عرض ۱ تا ۳ روز پس از بروز تب شروع میشود و صورت (در ۹۵٪ موارد) و کف دستها و پاها (در ۷۵٪ موارد) را درگیر میکند. همچنین غشاهای مخاطی دهان (در ۷۰٪ موارد)، دستگاه تناسلی (۳۰٪) و ملتحمه [غشا مخاطی نازک و شفاف داخل پلکها] (۲۰٪) و همچنین قرنیه چشمها تحت تأثیر قرار میگیرند.
کدام گروه سنی بیشتر در معرض این بیماری قرار دارند؟
موارد شدید بیشتر در میان کودکان رخ میدهد و به میزان قرار گرفتن در معرض ویروس، وضعیت سلامت بیمار و ماهیت عوارض مربوط میشود.
نقص سیستم ایمنی زمینهای ممکن است منجر به پیامدهای بدتری شود. اگرچه واکسیناسیون علیه آبله در گذشته کارساز و مفید بود، اما امروزه افراد کمتر از ۴۰ تا ۵۰ سال (بسته به کشور) ممکن است به دلیل توقف کمپینهای واکسیناسیون آبله در سطح جهان، پس از ریشهکنی این بیماری، بیشتر مستعد ابتلا به آبله باشند.
عوارض ابتلا به آبله میمونی چیست؟
عوارض آبله میمون میتواند شامل عفونتهای ثانویه، برونش پنومونی، سپسیس، آنسفالیت و عفونت قرنیه و حتی از دست دادن بینایی متعاقب آن باشد. میزان بروز عفونت بدون علامت مشخص نیست.
نسبت مرگ و میر ناشی از این ویروس چگونه است؟
نسبت مرگ و میر مورد آبله میمون از نظر تاریخی بین ۰ تا ۱۱ درصد در جمعیت عمومی بوده و در میان کودکان خردسال بیشتر بوده است. در حال حاضر، نسبت مرگ و میر موارد حدود ۳ تا ۶ درصد بوده است.
در صورت ابتلا به آبله میمون، آیا امکان درمان وجود دارد؟
مراقبت بالینی برای آبله میمون باید به طور کامل برای کاهش علائم، مدیریت عوارض و جلوگیری از عواقب طولانیمدت انجام گیرد. در طول بیماری داشتن تغذیهای مناسب و سالم مهم است، عفونتهای باکتریایی ثانویه نیز باید درمان شوند.
یک عامل ضد ویروسی به نام tecovirimat که برای مقابله با آبله ساخته شده بود، توسط انجمن پزشکی اروپا (EMA) برای آبله میمون در سال ۲۰۲۲ بر اساس دادههای مطالعات حیوانی و انسانی مجوز دریافت کرد. اما هنوز به طور گسترده در دسترس نیست و اگر برای مراقبت از بیمار استفاده میشود، باید به طور ایده آل در زمینه تحقیقات بالینی با جمعآوری دادههای آیندهنگر نظارت شود.
آیا واکسیناسیون در پیشگیری از ابتلا به ویروس مانکی بی مؤثر است؟
۴۰ سال [یا بیشتر]، از زمانی که همه کشورها واکسیناسیون معمول آبله را با واکسنهای مبتنی بر واکسینیا متوقف کردهاند میگذرد. از آنجایی که واکسیناسیون در غرب و مرکز آفریقا در برابر آبله میمون نیز یک راهکار محافظتکننده بود، اکنون جمعیتهای واکسینهنشده در حال حاضر بیشتر مستعد ابتلا به عفونت ویروس آبله میمون هستند.
طبق تحقیقات، واکسیناسیون تا حدود ۸۵ درصد در پیشگیری از آبله میمون مؤثر است. واکسیناسیون قبلی آبله ممکن است از شما به گونهای محافظت کند که در صورت ابتلا، درصد خفیفتری از بیماری را مبتلا شوید.
شواهدی مبنی بر واکسیناسیون قبلی علیه آبله معمولاً به صورت اسکار روی بازو دیده میشود. در حال حاضر، واکسنهای اصلی (نسل اول) آبله دیگر در دسترس عموم نیستند. برخی از پرسنل آزمایشگاه یا کارکنان بیمارستانی ممکن است واکسن جدیدتری برای آبله دریافت کرده باشند تا در صورت قرار گرفتن در معرض ارتوپاکسویروسها در محل کار محافظت شوند.
یک واکسن جدیدتر بر اساس یک ویروس واکسینیای ضعیف و اصلاحشده (سویه آنکارا) برای پیشگیری از آبله میمون در سال ۲۰۱۹ تأیید شد. این واکسن دو دوز است که امکان در دسترس بودن آن محدود است. واکسنهای آبله و آبله میمون در فرمولبندیهای مبتنی بر ویروس واکسینیا به دلیل محافظت متقاطع برای پاسخ ایمنی به ویروسهای ارتوپکس ایجاد میشوند.
جلوگیری از شیوع و ابتلا به آبله میمونی چگونه میسر است؟
افزایش آگاهی از عوامل خطر و آموزش مردم در مورد اقداماتی که میتوانند برای کاهش قرار گرفتن در معرض ویروس انجام دهند، استراتژی اصلی پیشگیری از آبله میمون است.
اکنون مطالعات علمی برای ارزیابی امکانسنجی و مناسب بودن واکسیناسیون برای پیشگیری و کنترل آبله میمون در حال انجام است. برخی از کشورها در حال تدابیر و چارهاندیشی برای ارائه واکسن به افرادی که ممکن است در معرض خطر باشند (مانند پرسنل آزمایشگاه، تیم اورژانس و کارکنان بیمارستانی) هستند.
کاهش خطر انتقال انسان به انسان
نظارت و شناسایی سریع موارد جدید برای مهار شیوع بسیار مهم است. در انسانها، تماس نزدیک با افراد آلوده مهمترین عامل خطر برای عفونت ویروس آبله میمون است. پزشکان و پرستاران و تمام کسانی که در بیمارستان شاغل هستند و اعضای خانواده آنها در معرض خطر بیشتری برای ابتلا هستند.
کارکنان بیمارستان که از بیماران مبتلا به عفونت مشکوک یا تأییدشده ویروس آبله میمون مراقبت میکنند، یا نمونهها را جابهجا میکنند، باید اقدامات احتیاطی استاندارد کنترل عفونت را انجام دهند. در صورت امکان، افرادی که قبلاً علیه آبله واکسینه شدهاند باید برای مراقبت از بیمار انتخاب شوند.
پیشگیری از آبله میمون از طریق محدودیت در تجارت حیوانات
برخی از کشورها مقرراتی را وضع کردهاند که واردات جوندگان و نخستیهای غیر انسانی را محدود میکند.
* نخستیسانان یا نخستیها (Primates): یکی از راستههای پستانداران از فرورده جفتداران است که شامل تمامی میمونها، کپیها و انسان میشود.
حیوانات اسیر که به طور بالقوه آلوده به آبله میمون هستند باید از سایر حیوانات جدا شده و بلافاصله در قرنطینه قرار داده شوند. به طور کلی، هر حیوانی که ممکن است با حیوان آلوده تماس داشته باشد باید قرنطینه شود و تحت اقدامات احتیاطی استاندارد و به مدت ۳۰ روز زیرنظر باشد.
چه ارتباطی میان آبله میمون با آبله ساده وجود دارد؟
علائم بالینی آبله میمون شبیه آبله است؛ یک عفونت مرتبط با اورتوپاکس ویروس که ریشهکن شده است.
آبله راحتتر منتقل میشد و اغلب کشنده بود، زیرا طبق آمارها حدود ۳۰ درصد از بیماران در اوج شیوع بیماری آبله، فوت شدند. آخرین مورد آبله به طور طبیعی در سال ۱۹۷۷ رخ داد و در سال ۱۹۸۰ اعلام شد که آبله در سراسر جهان پس از یک کمپین جهانی واکسیناسیون، مهار و ریشهکن شده است.
سخن پایانی
در حالی که آبله دیگر به طور طبیعی رخ نمیدهد، سازمان بهداشت جهانی در صورت بروز مجدد آن از طریق مکانیسمهای طبیعی، آزمایشگاهی یا انتشار عمدی، در حالت آمادهباش قرار دارد. برای اطمینان از آمادگی جهانی در صورت ظهور مجدد آبله، واکسنهای جدیدتر، عوامل تشخیصی و ضد ویروسی در حال توسعه هستند.
منابع: cdc.gov ، cdc ، who ، euronews
۴۷۴۷
