۱۷ بهمن ۵۷ در آخرین جلسه مجلس شورای ملی چه گذشت؟ / «اصلاحات ساختاری»، وقتی که کار از کار گذشته بود
۱۷ بهمن ۵۷ در آخرین جلسه مجلس شورای ملی چه گذشت؟ / «اصلاحات ساختاری»، وقتی که کار از کار گذشته بود
رسول سلیمی: پنج روز مانده به ۲۲ بهمن۵۷، مجلس شورای ملی در دویست و نهمین جلسه خود را تشکیل داد و در آن دو دستور کار مهم وجود داشت. اول «نحوۀ تعقیب نخستوزیران و وزیران» و دوم «انحلال سازمان اطلاعات و امنیت کشور یا ساواک».
مشروح اظهارات نمایندگان را می توانید اینجا مطالعه کنید
در آن روز «دکتر جواد سعید» نماینده ساری، در جایگاه رئیس مجلس با قرائت از روی متنی که کاغذ دستخط آن، سالها بعد از اعدام او، توسط کتابخانه مجلس شورای اسلامی منتشر شد، ورود امام به کشور را خوش آمد گفته و آرزو کرده بود «برای ملت و مملکت توأم با صلح و صفا باشد» این جلسه که آخرین جلسه از آخرین مجلس شورای ملی رژیم پهلوی محسوب می شود، در ۱۷بهمن۱۳۵۷ تشکیل شد و غائبان بسیاری داشت و استعفای تعدادی از نمایندگان نیز در دفاع از انقلابیون، خوانده شد.
دو نکته برجسته آخرین جلسه نمایندگان مجلس قبل از انقلاب
این جلسه مجلس، از دو منظر قابل تامل است. اول؛ طرح انحلال ساواک که نمایندگان مدافع این طرح در دفاعیات خود، آن را به خواست «افکارعمومی» نسبت دادند و همچنین طرح تعقیب قضایی نخست وزیران و وزیران رژیم پهلوی بود که تا قبل از آن باید مجوز تعقیب قضایی از مجلس شورای ملی اخذ و سپس دیوان عالی کشور، شروع به پیگرد می کرد. به عبارت دیگر نمایندگان در واپسین روزهای رژیم پهلوی به دنبال واگذاری حق خود برای پیگرد قضایی وزرا به دیوان عالی کشور بودند و تا قبل از آن، وزرا و نخست وزیران دارای مصونیت قانونی در برابر پیگرد جرائم بودند.
دوم؛ توجه دیرهنگام نمایندگان مجلس به «افکارعمومی» و خواست و نظر مردم از ظلم و ستمی که افراد و نهادهای رژیم پهلوی، سالها بر مردم روا داشته بود و آنها تا آخرین روزهای مانده به انقلاب، قادر به بیان آزادانه خواسته های مردم در مجلس نبودند.
مجلس شورای ملی در میدان بهارستان تهران
دخالت شاه در قوای سه گانه دلیل انقلاب بود
در این جلسه دکتر صدیقاسفندیاری، نماینده تهران از حوزه شمیرانات جزء اولین نمایندگانی است که طرح های مورد بحث نمایندگان را «دیرهنگام» و در آستانه انقلاب، «بی اثر» معرفی می کند.
اسفندیاری در بیان چرایی وضع موجود که به انقلاب و شورش مردم علیه ساختار پهلوی منتهی شده، خطاب به نمایندگان می گوید «مطالب و مسائلی که در این مملکت به وجود آمده است باید قبول کنیم که روی دیکتاتوری، روی عدم توجه به قوانین، روی زیر پا گذاشتن به قوانین، به خصوص مواد قانون اساسی در این ۲۵ سال به خصوص در این ۱۵ سال اخیر بوده است که توسط دولتهای خودکامه و دیکتاتور هر کاری شده است.»
او با تاکید بر «عدم اجرای تفکیک قوا» و «دخالت شاه در قوای سه گانه»، یکی از دلایل انقلاب را زیرپاگذاشته شدن اصول مملکت یادآوری و اذعان کرد «این استقلال قوۀ قضاییه که حضرتعالی میفرمایید استقلال قوۀ مقننه، قضائیه، اجرائیه همۀ این را رئیس قوۀ اجرائیه، رئیس دولت خودشان انجام میدادهاند و نتیجه این شد که امروز جوانان مملکت ما ملت عزیز و مسلمان ما عصیان زده شدند. به حق عصیان زده شدند، انقلاب کردند و به حق انقلاب کردند برای این که تمام اصول این مملکت زیر پا گذاشته شده بود»
وقتی دولت ها همه چیز مردم را بگیرند، جوانان خود را مقابل گلوله قرار می دهند
اسفندیاری، نماینده تهران در مجلس شورای ملی رژیم شاه، در بیان دلیل اینکه چرا جوانان خود را مقابل گلوله قرار می دهند و ترسی از کشته شدن دارند، به مسئله از دست رفتن دارایی های مادی و معنوی مردم متاثر از سیاست های اجرا شده از سوی دولت های رژیم شاه اشاره و گفت «این دولتها با حیثیت ملی ما، با شرف ملی ما، با مذهب ما، با پول ما، با همه چیز ما بازی کردند و آن چنان مسئلهای به وجود آوردند. ملتی که به دروازه تمدن طلایی میخواست برود امروز، خیابان هایش را میبینید، شهر غم زده شده، مملکت ماتم زده شده است. جوانان ماسینههایشان را باز میکنند و با شهامت جلوی گلوله مسلسل قرار میگیرند، چرا برای این که همه چیزشان را در دولتها از بین بردهاند»
اسفندیاری به مسئله وظایف نمایندگان در مجلس شورای ملی اشاره و با بیان اینکه در سالهای رژیم پهلوی، پارلمان محلی برای حل مسائل مردم نبود، تاکید کرد «هر مسئله هم که در این سنگر پارلمان گفته میشد مدفون میشد. جرائد بسته بود، رکن چهارم مشروطیت خفقان داشت، اختناق عمومی همه جا بود.»
مجلس سنا در خیابان امام خمینی تهران
خیال خوش به بودن در مجلس بعد از سرنگونی
سید حسن اجاق نماینده کرمانشاه، نماینده ای بود که امیدوارانه با تصور عدم تغییر «قانون اساسی» در شرایط انقلابی، اظهار امیدواری کرده بود امام خمینی با حفظ ساختار قانون اساسی، روند آن روزهای مجلس شورای ملی را استمرار دهد. او در خطابه ای گفته بود «ایشان(امام خمینی(ره)) همان طور که مقدمشان مبارک و سبز است با توجه به قانون اساسی و با توجه به مواردی که در قوانین مملکت ذکر شده است با دولت، با ملت و با مجلس شورای ملی برای تصویب این قوانین و برای تصویب قوانین دیگری که در جهت رفاه ملت باشد، ایشان موافقت داشته باشند»
عملکرد ساواک نتیجه اجرای بد قانون بود
محمدرحیم شیخ الاسلامی بانه، نماینده کردستان، با اشاره به طرح انحلال ساواک و پیگیری جرائم نخست وزیران و وزرا که پنج روز قبل از انقلاب، به مجلس شورای ملی ارسال شده بود، از قانونگذاری برای تاسیس ساواک دفاع کرد و «شیوه اجرای قانون» را دلیل بدرفتاری ماموران ساواک با مردم معرفی کرد.
شیخ الاسلامی می گوید «بنده نتیجه میگیرم که انحلال ساواک و یا تصویب قانون مجازات وزیران و نخستوزیران از نظر مجلس بلامانع است و خرابی کار در «اجرای» آن است. اگر قانونی در مجلس به نام قانون سازمان امنیت گذرانده باشند این سازمان الان منحل میشود. این خدای نخواسته به یک نقطۀ تاریکی در تاریخ مجلس شورای ملی باشد که یک قانونی را زودتر گذراندهاند و حالا منحلش میکنند. اصل کار و خرابی کار در کار مجلس نبوده بلکه در کار اجرای قانون بوده است که اجرای قانون فاسد بوده است.»
علیرغم وجود قانون، وزرا و نخست وزیران فاسد بازداشت نمی شوند
نماینده کردستان با اشاره به طرح مجلس برای محاکمه وزرا و نخست وزیران که تا قبل از این طرح نیاز به مجوز مجلس برای پیگرد قضایی داشتند و از مصونیت ویژه ای برخوردار بودند، به دستگیری برخی افراد انتقاد کرده و تاکید می کند چرا با وجود دستگیری، محاکمه نشدند. شیخ الاسلامی تاکید می کند «ما همهمان از جناب آقای نخستوزیر(بختیار) استدعا میکنیم اولاً خرابی کاری که در اجرای این مملکت بوده این خرابیها را بر طرف کنند، ثانیاً ما خودمان میدانیم مانعی برای محاکمۀ فاسدان دستگاه به استثنای وزیران و نخستوزیران در قانون مملکت نبوده پس چرا باقیهای دیگرشان که دستگیر شدهاند چرا محاکمه نشدهاند تا حالا؟ بنده استدعا میکنم که دستور بفرمایید هر چه زودتر محاکمه اینها شروع شود»
برای تسویه حساب های شخصی روی در خانه ها می نوشتند «ساواکی»
دکتر طهمورث فروزین نماینده شمیرانات در دفاع از لایحه انحلال ساواک گفته بود «آن روز رئیس سازمان امنیت در کمیسیون استخدام گفت بیعدالتیهای فراوانی بود که با کمال تأسف این دستگاه علیه بسیاری از وطنپرستان و آزادی خواهان اجرا کرد و باعث شد که چنین رنج و غم عظیمی را در نهاد ملت ایران به وجود بیاورد.»
او در ادامه گفته بود «تصویب این لایحه خدمت بسیار بزرگتری به ما ملت ایران است و کوبیدن مشت به دهان دشمنان ملت ایران. این روزها هر کس با هر کس مخالف هست و هر کس میخواهد احیاناً قرضی را که به کسی دارد ندهد، به او می گوید ساواکی. این مسئله سلاحی شده برای مخالفین این افراد که بیایند پشت در خانهشان بنویسند ساواکی است و خوشبختانه با انحلال میمون این سازمان که با کمال تأسف این همه خلافکاری کرد این سلاح از دست دشمنان ملت هم خارج میشود و دیگر نمیتوانند پشت دیوارها بنویسند این ساواکی است»
دادن امتیاز به نیروهای نظامی تا آخرین روز مانده به سرنگونی
مجلس شورای ملی در آخرین جلسه خود در رژیم پهلوی تلاش کرده بود با تعیین سقف مبلغ «یکصد و پنجاه میلیارد (۱۵۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰) ریال از محل درآمد عمومی سال ۱۳۵۷ کل کشور» و همچنین «کمکهای غیر نقدی» با افزایش «حقوق و مزایای مشمولین قانون استخدام نیروهای مسلح شاهنشاهی و کادر سیاسی وزارت امورخارجه و دارندگان پایه های قضایی» کمک کند.
به نظر می رسد نمایندگان مجلس تصور نمی کردند با انجام انقلاب، قانون اساسی کشور دگرگون خواهد شد و انقلابیون، حکمرانی جدیدی را آغاز خواهند کرد. چه آنکه سید حسن اجاق نماینده کرمانشاه در پایان نطق خود با امیدواری عجیبی که تصور می کرد بعد از انقلاب هم در جایگاه نمایندگی مجلس خواهد بود، گفته بود «عرضی ندارم، اولین نطق و آخرین نطق بنده در اینجا که امیدوارم آخرینش نباشد چون شاید باز بیایم اینجا»
نمایندگان مجلس شاه، درد را فهمیدند، درمانی نداشتند
بررسی نظرات نمایندگان مجلس شورای ملی در آخرین جلسه از آخرین مجلس رژیم پهلوی گویای فهم ساده از روبنای رویدادهای جامعه ای است که خشم انقلابی آن را تا به آن روز نمایندگان مجلس درک نکرده بودند. نمایندگان آن دوره از فهم وقایع در توده های مردم عاجز بودند و تبیین علمی و واقع بینانه ای از تغییرات در جامعه نداشتند. این ساده سازی ماجرا تا آخرین روزهای رژیم پهلوی با نمایندگان مجلس بود تا آنجا که برخی امیدوارانه در تصور حفظ قانون اساسی، پنج روز به انقلاب بودند.
از سوی دیگر، اصلاحات ساختاری و مشخصا انحلال ساواک که مثابه دستگاه ظلم و سرکوب مردم و همچنین طرح پیگرد قضایی نخست وزیران و وزرای دولت های قبل از بختیار، اگرچه از نظر نمایندگان مجلس می توانست نظر افکارعمومی را تامین نمایند، اما مردمی که ناامید از اصلاحات ساختاری شاه بودند، به مرور با امید به سرنگونی رژیم شاه به دنبال اصلاحات اساسی از مسیر تغییر قانون اساسی و براندازی رژیم بودند.
موضوعی که تا واپسین روزهای رژیم پهلوی، نمایندگان را به آگاهی از ضرورت اصلاحات در ساختارها نرساند و پنج روز قبل از انقلاب که قرار بود با خود کل ساختار دودمان پهلوی را سرنگون کند، دو طرح مهم اصلاح ساختاری به مجلس آورده شد. خوش بینی که راه به جایی نداشت و صدای انقلاب مردم زمانی شنیده شد که انقلاب خواهی مردم، در پشت درهای مجلس در میدان بهارستان شنیده می شد.
بیشتربخوانید
گزارشی در باره «سه زایمان تاریخی» در آستانه ۴۴ سالگی انقلاب اسلامی ایران
ابراهیم رئیسی «۲۲بهمن۵۷» کجا بود؟
چرا ساواک «پنج روز قبل از انقلاب» منحل شد؟
چگونه «ترور حسن روحانی» نافرجام ماند؟
۲۱۶۲۱۳
