غزال زیاری: در طول تاریخ هوانوردی، هواپیماهای نظامی هرگز ارزانقیمت نبودهاند؛ اما رده برتر این هواپیماهای نظامی کاملاً در سطح دیگری قرار دارند. بهرهگیری از فناوری رادار گریز و پنهانکاری، بهکارگیری مواد پیشرفته در ساخت، بهرهمندی از اویونیک حیاتی و دههها تحقیق و توسعه باعث شده تا هزینه ساخت این قدرتهای هوایی مدرن به سطح به مراتب بالاتری برسد؛ محدودهای که قبلاً مخصوص اَبَرپروژههای زیرساختی بود.
بهطور مختصر و مفید میتوان گفت که این هواپیماها فقط ماشین نیستند؛ بلکه جلوهای از قدرت، شاهکارهای مهندسی و در برخی موارد پیچیدهترین سامانههایی هستند که تا به امروز به دست بشر ساختهشده است.
در این مقاله قصد داریم تا به معرفی پنج هواپیمای نظامی گرانقیمت تاریخ که بر اساس هزینههای برنامه یا خرید مستند شده انتخابشدهاند بپردازیم که از بمبافکنهای پنهانکار گرفته تا مراکز فرماندهی پرنده را شامل میشوند.
۱- نورثروپ B-۲ اسپیریت؛ شبح رادارگریز ۲ میلیارد دلاری
جنگنده B-۲ Spirit آمریکا عنوان گرانقیمتترین هواپیمای نظامی ساختهشده را در اختیار دارد. طبق اسناد نیروی هوایی و وزارت دفاع آمریکا، هزینه کل برنامه B-۲ تا سال ۱۹۹۷ به ۴۴.۷۵ میلیارد دلار برای ساخت ۲۱ فروند رسید که این رقم هزینه متوسط هر یک بمبافکن را به حدود ۲ میلیارد دلار میرساند.
هرچند که هزینه ساخت واقعی این هواپیما، بهمراتب پایینتر و در حدود ۷۳۷ میلیون دلار به ازای هر هواپیما بود؛ اما تحقیق و توسعه، زیرساخت تخصصی، آزمایشها و دههها پشتیبانی، هزینه کل برنامه را به سطح بیسابقهای رساند.
به دلیل نبود رقم تعدیلشده رسمی با تورم، تحلیلگران همچنان همان رقم مستند ۲ میلیارد دلار را بهعنوان قیمت واحد این بمبافکنها در نظر میگیرند. طبق اخبار منتشره تا به امروز فقط ۲۱ فروند از این بمبافکن تولید شد و در حال حاضر ۱۹ فروند از آنها همچنان فعال هستند.
هدف اصلی از طراحی این بمبافکن، عبور از پدافندهای متراکم دوران شوروی با سلاحهای هستهای یا متعارف بود. قرار بر این است که این ناوگان حدود در سال ۲۰۳۲ میلادی و با ورود B-۲۱ Raider به ناوگان نظامی آمریکا بازنشسته شود.
۲- VC-۲۵B ایرفورس وان؛ کاخ سفید پرنده
باوجودی که اکثر جتهای گرانقیمت تاریخ دنیا، جنگنده یا بمبافکن هستند، اما دومین هواپیمای نظامی گرانقیمت تاریخ، داستان متفاوتی دارد. VC-۲۵B یک هواپیمای ترابری رئیسجمهور و یکی از گرانترین هواپیماهای نظامی تاریخ است. در سال ۲۰۱۸ میلادی، نیروی هوایی آمریکا برای تبدیل دو فروند هواپیمای بوئینگ ۷۴۷-۸ به نسل جدید ایرفورس وان، قراردادی ۳.۹ میلیارد دلاری را با این کمپانی امضا کرد. با افزایش هزینهها و تورم، بهای مؤثر هر فروند هواپیمای ایرفورس وان به ۲ تا ۲.۵ میلیارد دلار رسید که البته این قیمت بالا، فقط برای رنگآمیزی شیک این هواپیما نیست؛ احتمالاً نمیدانید که هر VC-۲۵B علاوه بر آنکه هواپیمای حملونقل رئیسجمهور آمریکاست، بلکه درواقع یک پناهگاه فرماندهی سخت شده باقابلیتهای متعددی است که در مواقع اضطراری مورداستفاده قرار خواهد گرفت و شامل این امکانات است:
- محافظت EMP
- ارتباطات امن جهانی
- سوختگیری هوایی
- سامانههای دفاعی
- امکانات پزشکی
- فضای کاری رئیسجمهور و کارکنان
البته طبق توافقات انجامشده تحویل این فروند هواپیماهای ایرفورس وان به اواخر دهه ۲۰۲۰ و در بین سالهای ۲۰۲۷ تا ۲۰۲۹ میلادی موکول شده و بدین ترتیب این هواپیماها، جایگزین VC-۲۵Aهای قدیمی خواهد شد.
۳. نورثروپ گرومن B-۲۱ Raider ؛ بمبافکن نسل ششم
B-۲۱ تنها هواپیمای این فهرست است که در مرحله توسعه قرار دارد و هنوز ساخته نشده ولی همین حالا هم از در لیست گرانقیمتترین هواپیماهای نظامی دنیا جا دارد. نیروی هوایی آمریکا برای هزینه متوسط خرید هر فروند از این هواپیما در سال ۲۰۲۲، حدود ۶۹۲ میلیون دلار تعیین کرده بود، اما تخمینهای واقعی قیمت آن را ۷۵۰ تا ۸۰۰ میلیون دلار برای هر فروند میدانند.
باوجودی که قیمت خرید این هواپیما بهمراتب ارزانتر از B-۲ است، اما برای برنامهای با حداقل ۱۰۰ تا شاید ۱۴۵ فروند، رقم شگفتانگیزی خواهد بود. B-۲۱ مدعی لقب اولین بمبافکن نسل ششم جهان است که ویژگیهای زیر را داراست:
- رادار گریزی پیشرفته
- معماری باز
- توانایی حمل سلاحهای هستهای و متعارف
اولین پرواز این هواپیما در سال ۲۰۲۳ انجام شد و در سال ۲۰۲۵ دومین نمونه آزمایشی آن وارد برنامه تست پروازی شد. طبق برنامهریزیهای انجامشده نیروی هوایی آمریکا، قرار است تا B-۲۱ بهتدریج جایگزین B-۱B و B-۲ شده و بدین ترتیب ستون فقرات بازدارندگی هستهای و تهاجم دوربرد آمریکا تا دهه ۲۰۵۰ خواهد بود.
۴. لاکهید مارتین F-۲۲ Raptor
با احتساب هزینههای تحقیق و توسعه و زیرساخت، هزینهٔ تولید هر فروند F-۲۲ به حدود ۳۵۰ تا ۳۶۰ میلیون دلار میرسد. این رقم برای ۱۹۵ فروند ساختهشده از این هواپیما برابر ۶۷.۳ میلیارد دلار هزینه کل برنامه است.
در حال حاضر نیروی هوایی آمریکا حدود ۱۸۰ فروند F-۲۲ در اختیار دارد و مأموریت اصلی و حیاتی رپتور یک چیز است: برتری هوایی کامل؛ هرچند که از ویژگیهای خاص و فوقالعاده دیگری هم بهره میبرد که ازجمله آنها میتوان به رادار گریزی، سوپر کروز، کنترل رانش و فیوژن پیشرفته حسگرها اشاره کرد.
قرار است F-۲۲ در دهه ۲۰۳۰ بازنشسته شده و جایش را به جنگنده نسل ششم F-۴۷ (برنامه NGAD) بدهد. از سوی دیگر کمپانی بوئینگ هم تولید این هواپیما را آغاز کرده و اولین پرواز آن برای سال ۲۰۲۸ برنامهریزیشده است.
۵. لاکهید مارتین F-۳۵ Lightning II ؛ جنگنده ۱.۷ تریلیون دلاری
اگرچه F-۳۵ با توجه به قیمت هر یک فروند، گرانترین هواپیمای نظامی دنیا نیست؛ اما گرانترین برنامه تسلیحاتی تاریخ بشر است. طبق گزارشهای منتشره، هزینهٔ چرخه عمر برنامه این هواپیما تا سال ۲۰۷۰ بیش از ۱.۷ تریلیون دلار برآورد میشود که شامل توسعه، خرید، عملیات و نگهداری خواهد بود. این بدین معناست که هزینه برنامه برای هر هواپیما بیش از ۴۰۰ میلیون دلار خواهد بود که بدین ترتیب آن را در میان گرانترین هواپیماهای ساختهشده قرار میدهد.
هزینهٔ ساخت هر فروند از این هواپیما، بسته به مدلش بین ۸۰ تا ۱۲۰ میلیون دلار است و هزینه اصلی مربوط به نرمافزارهای پیشرفته، پوششهای رادارگریز، شبکه لجستیک جهانی، زیرساخت نگهداری و مدرن سازی مداوم است.
تاکنون بیش از ۱۰۰۰ فروند از این هواپیما، به سه نیرو و بیش از ۲۰ کشور تحویلشده و باوجود چالشهای موجود، F-۳۵ ستون فقرات قدرت هوایی غرب است که بهصورت ترکیبی از رادار گریزی، فیوژن حسگرها و توان حمله، شبکهای ارائه میدهد.
منبع: interestingengineering
۵۸۳۲۱