پرونده ویژه| مناطق آزاد سکوی پرتاب اقتصاد ایران/ فقدان زمین چالش بزرگ منطقه آزاد انزلی؟!
به گزارش خبرگزاری فارس از رشت، بنا بر تعاریف بین‌المللی، منطقه آزاد محدوده حراست شده بندری و غیر بندری است که از شمول برخی از مقررات جاری کشور متبوع خارج بوده و با بهره‌گیری از مزایایی نظیر معافیت‌های مالیاتی، بخشودگی سود و عوارض گمرکی، عدم وجود تشریفات زائد ارزی، اداری و مقررات دست و پاگیر و همچنین سهولت و تسریع در فرآیندهای صادرات و واردات با جذب سرمایه‌گذاری خارجی و انتقال فناوری به توسعه سرزمین اصلی کمک می‌کند.
چشم‌انداز و اهداف منطقه آزاد انزلی
منطقه آزاد تجاری و صنعتی انزلی اهدافی نظیر عمران و آبادانی و ارائه خدمات عمومی، رشد و توسعه اقتصاد ـ، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و داخلی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازار کار و کالا، تشویق تولید و صادرات کالا، ورود و حضور فعال در بازارهای منطقه‌ای و جهانی، جذب فناوری‌های جدید و انتقال علم و دانش فنی به عوامل تولید داخلی همسو با توسعه علمی و فناوری جهان، تسریع در فرایندهای تجاری منطبق با سند چشم‌انداز بیست‌ساله کشور را دنبال می‌کند.
منطقه آزاد انزلی و چابهار دو هم درد در ایران
به‌طورکلی می‌توان گفت دو منطقه آزاد چابهار و بندرانزلی در کشور می‌توانند کارکرد منطقه‌ای داشته باشند هرچند هر دو این مناطق به شبکه ریلی متصل نیستند و هر دو از فرهنگ مدیریتی بهینه کلان رنج می‌برند، اما با سرعت بخشیدن به فرایند اتصال این دو منطقه آزاد به خط ریل سراسری مناطق آزادی که یکی متصل به دریای عمان و آب‌های بین‌المللی و دیگری در جوار دریای کاسپین و کشورهای حوزه اوراسیا می‌توانند به نقطه قوت و تکمیل‌کننده ظرفیت‌ها و مزیت‌های ترانزیتی جمهوری اسلامی ایران کمک شایان توجهی کند.
مزیت‌هایی که منطقه آزاد انزلی فراهم کرده است
علی اوسط اکبری مقدم، مدیرعامل سازمان منطقه آزاد انزلی در گفت‌و‌گو با فارس از فرصت‌ها و مزیت‌های قانونی در منطقه آزاد انزلی می‌گوید که عمده آن‌ها آزادی کامل ورود و خروج سرمایه، آزادی مشارکت سرمایه‌گذاری خارجی تا سقف ۱۰۰ درصد، تضمین کامل سرمایه‌های خارجی و سود حاصل از آن‌ها، معافیت مالیاتی ۲۰ ساله، معافیت از پرداخت هرگونه حقوق گمرکی و سود بازرگانی برای واردات مواد اولیه، ماشین‌آلات و قطعات یدکی جهت تولیدکنندگان منطقه، معافیت گمرکی برای ورود کالاهای ساخته‌شده در منطقه آزاد به داخل کشور به میزان ارزش‌افزوده، امکان ترانزیت و صدور مجدد کالا بدون محدودیت، امکان مشارکت سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، معافیت گمرکی برای ورود کالاهای ساخته‌شده در منطقه به داخل کشور، امکان ورود کالا بدون پرداخت عوارض گمرکی و سود بازرگانی منطقه، امکان ورود اتباع خارجی از طریق مبادی ورودی و خروجی مجاز مناطق بدون نیاز به صدور روادید قبلی، فروش و اجاره زمین به سرمایه‌گذاران داخلی و اجاره زمین به سرمایه‌گذاران خارجی و یا حاکم بودن مقررات خاص اشتغال در مناطق ازجمله مزایای مناطق آزاد است.
جای‌گیری منطقه آزاد در مسیر کریدور اصلی شمال جنوب
قرار گرفتن بندر انزلی در مسیر کریدور بین‌المللی شمال – جنوب که از آن به‌عنوان کریدور حمل‌ونقل قرن بیست و یکم آسیا – اروپا یاد می‌شود از دیگر مزیت‌های نسبی منطقه آزاد انزلی است.
به گفته اکبری مقدم، منطقه آزاد تجاری صنعتی انزلی همچنین با دارا بودن موقعیت ویژه درزمینهٔ ارتباط با کشورهای حاشیه دریای خزر، هم‌جواری با بنادر آستراخان و لاگان در روسیه، کراسنودسک در ترکمنستان، اکتائو در قزاقستان و باکو در آذربایجان، دسترسی از طریق راه‌های مناسب به بازارهای مصرف کشورهای حوزه قفقاز و آسیای میانه، نزدیکی به فرودگاه بین‌المللی رشت با برخورداری از تجهیزات کامل ناوبری، نزدیک‌ترین منطقه آزاد به پایتخت کشور و سایر مراکز صنعتی و پرجمعیت کشور به‌عنوان بازارهای مصرف موقعیتی بسیار منحصربه‌فرد را به خود اختصاص داده است.
وجود بندرانزلی در محدوده منطقه که دارای امکانات، تجهیزات و تأسیسات پیشرفته‌ای جهت تخلیه و بارگیری و انبارداری است از مهم‌ترین آنان می‌توان به وجود 10 پست اسکله به طول یک هزار و 581 متر با کاربری تجاری، رورو، غلات، خدماتی و نفتی و سیستم کنترل ترافیک دریایی و همچنین سیستم رایانه‌ای مشترک با گمرک جهت سهولت ترخیص کالا اشاره کرد.
ایجاد و راه‌اندازی بندرگاه نوین کاسپین به‌عنوان یک بندر نسل سوم، در آینده با ۲۲ پست اسکله با ظرفیتی بالغ‌بر ۱۱ میلیون تن که در فاز اول ظرف پنج سال توانایی تخلیه و بارگیری کالا تا مرز سه میلیون تن را خواهد داشت و می‌تواند ضمن پاسخگویی به نیازهای بازرگانی، موجب ایجاد مراکز لجستیک شامل انبارداری، توزیع کالا و گسترش صنایع دریایی اعم از کشتی‌سازی و شناورسازی شود.و این در حالی است که هم‌اکنون سه پست اسکله آن افتتاح و در حال بهره‌برداری است.
منطقه آزاد در انتظار اتصال به شبکه ریلی
آن‌طور که مدیرعامل منطقه آزاد انزلی به آن اذعان کرده، اتصال منطقه به‌ویژه بندرگاه کاسپین به آزادراه و راه‌آهن قزوین – رشت – انزلی که بدین‌وسیله توان حمل‌ونقل و ترانزیتی منطقه به بیش از چندین برابر افزایش خواهد یافت، طرفه اینکه بااتصال به شبکه ریلی کشور نه‌تنها بنادر جنوبی به استان گیلان و دریای کاسپین وصل می‌شوند بلکه زمینه فعال‌سازی کریدور شمال جنوب نیز فراهم می‌شود.
وجود دو شهرک صنعتی باوجود ۱۵۶ واحد تولیدی فعال از وجوه متمایز منطقه‌ای است که چندی پیش به دلیل تقاضای رو به رشد سرمایه‌گذاران تولیدی، عملیات احداث سومین شهرک صنعتی خود را آغاز کرده تا پهنه صنعتی خود را به دو برابر یعنی افزون بر یک‌صد هکتار افزایش دهد.
مجموعه فرصت‌ها و مزیت‌هایی نیز در منطقه آزاد انزلی به سبب پیوستن ایران با اتحادیه گمرکی اوراسیا و همچنین سازمان همکاری شانگهای افزوده‌شده و به مزیت‌های ستاره‌دار منطقه آزاد رنگ و لعاب متمایز داده است.
تجارت ۸۰ درصد ایران از دو بندر کاسپین و منطقه آزاد انجام می‌شود
نکته جالب‌توجه اینکه به دلیل وجود امکانات مناسب ترانزیتی و انعقاد توافقنامه‌های همکاری، منطقه آزاد تجاری صنعتی انزلی کشورهای عضو اوراسیا، کریدور شمال جنوب ازجمله هند، روسیه، ترکمنستان و افغانستان و همچنین سازمان همکاری شانگهای می‌توانند از مزیت‌ها و فرصت‌های این منطقه آزاد بهره‌مند شوند. مدیرعامل منطقه آزاد انزلی می‌گوید: بر اساس گزارش‌های گمرک کشور در حال حاضر بالغ‌بر ۷۵ درصد کالاهای صادراتی و وارداتی بین ایران و اوراسیا از طریق استان گیلان و دو بندر انزلی و کاسپین واقع در منطقه آزاد انزلی صورت می‌گیرد.
از سوی دیگر منطقه آزاد انزلی در قطب تولید محصولات کشاورزی کشور قرارگرفته و این امکان را به آن می‌دهد تا در فراوری کالاهای کشاورزی، دام‌پروری و شیلاتی نقش مؤثری داشته باشد و ارزش‌افزوده قابل‌توجهی در صادرات و تجارت کشور ایجاد کند.
جذب ۴۶ میلیون دلار سرمایه‌گذار خارجی طی هفت ماه!
علی اوسط اکبری مقدم، مدیرعامل منطقه آزاد انزلی با اشاره به عملکرد هفت ماه سازمان منطقه آزاد انزلی از ابتدا تا هفت ماه نخست امسال، می‌گوید که حدود ۱۶۰ واحد فناور، نوآور و دانش‌بنیان در منطقه فعالیت می‌کنند که ۳۶ واحد از آن‌ها جدید هستند.
به گفته وی، طی هفت‌ماهه نخست امسال ۱۸ هزار و ۲۳۴ میلیارد ریال سرمایه‌گذاری داخلی و ۴۶ میلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی جذب‌شده است.
مدیرعامل منطقه آزاد انزلی در گزارش خود در خصوص صادرات نیز گفته است که بیش از ۲۵۴ میلیون دلار طی هفت‌ماهه نخست از این منطقه صادرات انجام‌شده است.
از مجموع ثبت دو هزار و ۷۳۳ شرکت در منطقه آزاد انزلی، خوشبختانه ۱۵۶ واحد تولیدی فعال در منطقه آزاد انزلی فعال هستند که ۴۲ شرکت طی هفت‌ماهه نخست امسال در این منطقه به ثبت رسیده‌اند.
حضور بیش از چهار میلیون گردشگر طی نیم سال
آن‌طور که اکبری مقدم به آن اذعان داشته، بیش از چهار میلیون نفر گردشگر و مسافر منطقه آزاد انزلی را به‌عنوان مقصد گردشگری طی هفت‌ماهه نخست امسال برگزیده‌اند.
گیلان بدون کوچک‌ترین امکانات تفریحی و رفاهی و گردشگری همیشه یکی از مقاصد گردشگری بوده که منطقه آزاد انزلی با امکانات هتلینگ می‌تواند به ماندگاری گردشگر و به‌تبع آن مشاغلی که در آن به وجود آمده مؤثر باشد.
اما با تمام ظرفیت‌ها، امکانات و استعداد موجود در منطقه آزاد انزلی، این منطقه برای پیشرفت و رسیدن به تعالی اهداف تدوین‌شده خود با کاستی‌ها و چالش‌هایی مواجه است که باید مرتفع شود.
چالش نخست، تغییر تناوبی وسعت محدوده منطقه آزاد انزلی
اولین و مهم‌ترین چالش منطقه آزاد تجاری صنعتی انزلی کاهش و افزایش سینوسی محدوده و وسعت جغرافیایی منطقه است و این مهم پیوسته در حال تغییر است. در این فرایند گاهی فرودگاه و شهرک صنعتی رشت به محدوده منطقه آزاد انزلی افزوده، سپس از آن جدا و بعد از مدتی دوباره به آن برگشت و همچنان این تفکیک و پیوستن‌ها ادامه دارد.
در منطقه آزاد انزلی طرح توسعه محدوده نوشته و مصوب شده و اکنون مالکیت بخش‌های از منطقه گرچه در اختیار منطقه آزاد قرار دارد اما از امکان حاکمیت قانون و مقررات منطقه خارج است.
نهایتاً ۶۰۰ هکتار زمین برای سرمایه‌گذاری در منطقه آزاد انزلی وجود دارد
به اذعان اکبری مقدم، مدیرعامل منطقه آزاد انزلی در خوش‌بینانه‌ترین حالت حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ هکتار اراضی با حاکمیت منطقه آزاد انزلی وجود دارد که می‌توان برای آن‌ها سرمایه‌گذار جذب کرد و این‌یک چالش و بحران در منطقه آزاد است.
افزایش محدوده منطقه آزاد موضوعی است که باید نمایندگان مجلس شورای اسلامی با جدیت آن را دنبال کنند هرچند طرح و لایحه‌هایی در این خصوص همچنان در دست مجلس مانده است.
مزایا و معافیت‌های قانونی در منطقه آزاد برای سرمایه‌گذاران به‌سختی اعمال می‌شود
عدم اعمال و اجرای مزایا و معافیت‌های قانونی برای سرمایه‌گذاران از سوی دستگاه‌های متولی از دیگر چالش‌های سرمایه‌گذاران است.
بیش از ۸۰ درصد قوانین و مقررات مناطق آزاد متمرکز در وزارت امور اقتصادی و دارایی است و طی چند سالی که منطقه آزاد تأسیس و آغاز به کارکرده، پیوسته سرمایه‌گذاران با عدم همکاری و عدم تمکین مجریانی در بخش‌های اداری و مدیریتی اقتصادی و غیر اقتصادی استان و کشور همراه بوده است.
عدم تمکین به قانون و مستهلک کردن سرمایه‌گذار از دیگر چالش‌های در رابطه با مناطق آزاد است به‌نوعی که سرمایه‌گذار خسته و فراری می‌شود.
دولت وقتی مشخص می‌کند معافیت‌هایی را برای سرمایه‌گذاران اعمال خواهد کرد اما در عمل این اتفاق نمی‌افتد علاوه بر بی‌رغبتی سرمایه‌گذار و فراری دادن آن، موجب می‌شود تا ترکش‌های آن دامن سرمایه‌گذاران بالقوه را نیز بگیرد.
حضور کمرنگ گمرک در منطقه آزاد انزلی
یکی دیگر از مشکلات منطقه آزاد کمرنگ بودن فعالیت گمرک در منطقه است. گمرک منطقه آزاد یک واحد است و اداره کل گمرک در منطقه آزاد علیرغم ۱۵ سال راه‌اندازی منطقه مستقر نیست. تنوعی از کالاها در منطقه آزاد انزلی وارد می‌شوند در حالیکه ارزیابان متخصص و خبره گمرک در منطقه آزاد حضور ندارند.
افزایش تنوع واردات و صادرات در منطقه آزاد انزلی
به گفته اکبری مقدم، در دهه ۸۰ بیشترین واردات و صادرات از طریق بنادر استان محدود به چوب، آهن‌آلات و برخی از کالاهای ساختمانی و پتروشیمی بود اما طی ۱۰ سال اخیر تنوع کالاهای وارداتی و صادراتی در منطقه افزایش پیداکرده است.
فقدان و یا حداقل کمبود ارزیابان و کارشناسان گمرکی موجب طولانی شدن فرایند گمرکی و ایجاد چالشی عمیق‌تر برای سرمایه‌گذاران شده چراکه در منطقه کارشناس خبره گمرک به تعداد مورد نیاز و رشد فعالیت های اقتصادی منطقه وجود ندارد و امید می رود با ارتقاء گمرک منطقه به اداره کل، شاهد تسریع و تسهیل در فرآیندهای خدماتی و نظارتی گمرک ایجاد گردد.
دخالت‌های بیجای افراد ذی‌نفوذ در مسیر توسعه منطقه آزاد انزلی
مشکل بعدی دخالت نمایندگان مجلس شورای اسلامی و مدیران ذی‌نفوذ در منطقه آزاد انزلی است و عده‌ای ذی‌نفوذ در انتخاب سرمایه‌گذار، عدم ورود سرمایه‌گذار و سایر موارد دخالت و در منطقه و رسیدن به اهدافش ایجاد اشکال می‌کنند.
بنادر محدوده منطقه آزاد تخصصی نیستند
تخصصی نبودن بندرها در محدوده منطقه آزاد از دیگر ضعف‌ها است. بندر شهید رجایی و شهید باهنر در حال حاضر دو بندر فعال در جنوب کشور هستند که یکی در واردات و دیگری در صادرات فعال است و این کارکرد و تقسیم بار و کالا میان دو بندر می‌تواند در استان گیلان نیز موردتوجه قرار بگیرد.
در کریدور شمال – جنوب حلقه ارتباطی هند و روسیه و در ارتباط با کریدور چین، قزاقستان و ایران، نقش منطقه آزاد بسیار برجسته است و از طرفی سیاست جمهوری اسلامی ایران به رهبری مقام معظم رهبری نیز توسعه همکاری‌های تجاری با کشورهای آسیایی است که یکی از این فرصت‌ها برای اعمال و اجرای سیاست‌های کلان برای ارتباط‌گیری با کشورهای آسیائی بهره‌گیری از فرصت منطقه آزاد انزلی است.
در میان فرصت‌های ایجادشده در منطقه آزاد انزلی می‌توان به برگزاری نمایشگاه‌های مشرک کشورهای منطقه ازجمله کشورهای حاشیه دریای خزر نیز اشاره کرد که این مبحث می‌تواند مکانی برای آشنایی بازارهای منطقه‌ای از بازارهای داخلی باشد.
غفلت دستگاه‌های حاکمیتی از فرصت بی‌نظیر منطقه آزاد انزلی در گیلان
نکته قابل‌تأمل اینکه هنوز استان گیلان نمی‌داند منطقه آزاد چه فرصت‌های ارزشمندی را در کشور ایجاد کرده است و دستگاه‌هایی همچون استانداری، صمت، بنادر، مجلس، برنامه‌وبودجه، دانشگاه‌ها، پارک‌های علم و فناوری و سایر دستگاه‌ها هنوز در شأن فرصت‌ها و مزیت‌های متنوع استان گیلان که آن را واجد عامل پیشران توسعه یعنی منطقه آزاد تجاری صنعتی کرد را درک نکرده‌اند.
در ارزیابی‌های اقتصاد بین‌المللی، استانی که منطقه آزاد داشته باشد دارای یک سری مزایا و فرصت‌هایی است که استان‌های هم‌جوار ندارند و به نظر می‌رسد هنوز هم بسیاری نمی‌دانند گیلان و منطقه آزاد در کدام نقطه از دنیا قرارگرفته است.
تمام معادلات تجاری دنیا از منطقه آزاد خواهد بود
بررسی‌ها و مطالعات عمیق و راهبردی نشان می‌دهد منطقه آزاد انزلی منطقه‌ای است که طبق پیش‌بینی‌ها معادلات آسیا و اروپا از طریق آن به وقوع خواهد پیوست و ترانزیت در این مسیر معطوف شده و اگر این فهم و درک ایجاد نشود که باید منافع ملی و منطقه‌ای را در منطقه آزاد انزلی جست، قافیه را از پیش باید باخته تلقی کنیم.
بی‌توجهی به منطقه آزاد ضرر اندر ضرر است و فرار نخبگان و جوانان را به دنبال دارد و در شرایطی که ارز و مراودات مالی برای کشور مهم است، منطقه آزاد می‌تواند دروازه مبادلات تجاری ایران باشد.
انتهای پیام/۳۳۸۹/ع
