هشداری درباره پیامدهای خشکسالی در جامعه ایران

خشکسالی بار بیشتری را بر دوش زنان از نظر مسئولیت هایشان در زمینه مراقبت از خانه وارد می کند. علاوه بر این، مهاجرت مردان عمدتاً جوان، تعادل جنسیتی را در مراکز شهری مخدوش کرده است. گزارش هایی وجود دارد که با افزایش ناامیدی ، اثر های منفی بر ازدواج و تولد منجر شده است.

کودکان به ویژه آسیب پذیر هستند و خطرات بیشتری برای سلامتی آنها از جمله بیماری های پوستی و چشمی، رشد شناختی، علاوه بر مشکلات تنفسی مرتبط با خشکسالی به وجود آمده است. در سال های اخیر افزایش سه برابری در کودکان از نظر سلامتی آسیب پذیر مستقیماً به گرد و غبار موجود در هوا و کمبود آن نسبت داده می شود.

چشمگیرترین گواه خشک شدن ویرانگر و طولانی مدت سی سال گذشته ناپدید شدن دریاچه ها و تالاب ها در بخش هایی از ایران است. تنش بیش از حد منابع آبی در سراسر کشور، به ویژه در مناطق مرزی شرق و غرب، آشکارتر شده است. تامین آب سالم و کافی برای آشامیدن، بهداشت و سلامت، کشاورزی، دامپروری و برق به چالش روزمره تبدیل شده است.

از تبعات مهم خشکسالی، ناامنی غذایی است که خود به تضعیف انسجام اجتماعی در صورت عدم رسیدگی به فشارهای فزاینده بر معیشت خانوارها می انجامد.

شرایط فعلی خشکسالی در درجه اول ناشی از فعالیتهای انسانی است، و البته نشانه ای از تغییرات اقلیمی ناشی از مدیریت ناپایدار زمین و آب در داخل و کشورهای همسایه است.

گستره وسیعی از ایران تحت اثر شرایط خشکسالی با درجاتی متفاوتی از شدت و وسعت محلی قرار گرفته است. کاهش بارندگی در 30 سال گذشته، پروژه های زیرساختی نامناسب و ضربه اقتصادی سیاسی به جامعه ، همه با هم تاب آوری در برابر اثرهای تحریم های فزاینده بر کشور را کمتر کرده است. ایران تقریبا به صورت پیوسته میزبان حدود 3.5 میلیون پناهنده از سرزمین های جنگ زده همسایه بوده است.نزدیک به پنج میلیون نفر – 70 درصد از جمعیت روستایی استان های آسیب دیده از خشکسالی – بیشتر در مناطق روستایی دور افتاده استان ها در معرض خطر بالای اثرات ناشی از خشکسالی هستند. معیشت به شدت آسیب دیده و برای تطبیق با واقعیت‌های جدید نیاز به بازسازی و پالایش دارد. زنان سرپرست خانوار و آنهایی که دارای اعضای فامیل تحت تکفل هستند بیشتر تحت اثر قرار می گیرند.

تبعات خشکسالی، خطرات چندگانه همراه با آن و اثرهای انسانی آن را می توان به صورت زیر خلاصه کرد:

اثرهای منفی بر دسترسی، و کیفیت آب به دلیل کمبود آب آشامیدنی و بهداشتی که باعث مشکلات سلامتی می شود. کمبود آب برای کشاورزی و دامپروری، که تا حد زیادی مهمترین قسمتهایی است که معیشت را تامین می کنند، و بیشتر مناطق مرزی تحت اثر قرار گرفته اند.

مهاجرت ناشی از فقدان شغل نیز اثر مخربی بر محله ها دارد . با بدتر شدن فزاینده خدمات اجتماعی، از دست دادن معیشت منظم تاب آوری جامعه کاهش می یابد.

بازارها در تمام استان ها با مواد غذایی و اقلام ضروری از جمله در دسترس بودن کالاهای اساسی فعالند، با این حال، قدرت خرید به دلیل کمبود شغل و نرخ قابل توجه بیکاری تضعیف شده است.

وخامت وضع سکونتگاه شهری و به ویژه حاشیه نشین های شهرهای بزرگ ، که مقصد مردم در حال مهاجرت از محیط های روستایی هستند.

آمار بالای آسیب ها از نظر سلامت روان، با افزایش ناامیدی، افسردگی، اضطراب و خشم . آسیب های فیزیکی سلامت شامل بیماری های تنفسی، چشمی و پوستی و اسهال و مشکلات معده به دلیل آب آشامیدنی آلوده.

بدتر شدن استانداردهای زندگی که بر سلامت مردم اثر مستقیم می گذارد.

افزایش آسیب پذیری در برابر سایر مخاطرات، مانند سیل و زلزله، به دلیل کاهش رطوبت خاک. با پژمرده شدن خاک سطحی و پوشش گیاهی، از جمله جنگل ها و بیابان، باران هایی که می آیند باعث خسارات فزاینده ناشی از سیل می شوند.

ایران با طیف وسیعی از چالش های زیست محیطی از جمله دمای بالا، آلودگی، سیل و دریاچه های در حال محو شدن مواجه است. در فروردین 1400، سازمان هواشناسی کشور نسبت به «خشکسالی بی‌سابقه» و میزان بارندگی که بطور قابل ملاحظه‌ای کمتر از میانگین بلندمدت بود، هشدار داد. میزان بارندگی در حوضه های اصلی رودخانه های ایران از شهریور 1399 تا تیر 1400 در بیشتر نقاط در مقایسه با دوره قبل از آن به میزان قابل توجهی کمتر بوده است. ایران خشکسالی های مکرر را تجربه می کند و با چشم انداز شرایط شدیدتر ناشی از تغییرات اقلیمی مواجه است.

نگرانی ویژه این است که این اثرات خشکسالی در شمال شرق ایران در مناطق هم مرز با افغانستان مشاهده شده است. جمعیت هلال احمر ایران اعلام کرد از 31 استان 29 استان به ویژه 7 استان خراسان جنوبی، کرمان، سیستان بلوچستان، هرمزگان، خوزستان، اصفهان و خراسان رضوی به شدت تحت تاثیر خشکسالی قرار گرفته اند. فقدان تامین آب سالم و کافی برای آشامیدن، بهداشت، کشاورزی، دامپروری و برق، علاوه بر تشویق روندهای منفی اجتماعی، فشار مخرب و ناپایدار فزاینده ای بر سلامت، درآمد خانوارها وارد می کند.

*  استاد زلزله شناسی مهندسی پژوهشگاه بین المللی زلزله و عضو وابسته فرهنگستان علوم