از آیینهای مربوط به این روز، پاکسازی مسیر جویبارها و قناتها، لایروبی آبراههها و پاشیدن گلاب بر آب با هدف نکوداشت این مایهی حیات بوده است. هنوز هم در گوشه و کنار کشورمان از این روز یاد میشود و گاه آیینهای آن به جا آورده میشود. بسیار نیکو است که همچنان به جشنها و مناسبتهای شادیآفرین و طبیعتدوستانه یا آنهایی که قابل تأویل به نیازهای امروزین، مانند موضوع حفاظت از محیط زیست است، بپردازیم.
گروههایی از کوهنوردان و دوستداران طبیعت، در این روز به پاکسازی جویبارها و رودخانهها از زبالههای رهاشده میپردازند تا از این رهگذر هم ادای دینی به کوهستان و برکتهای جاری از آن داشته باشند و هم گامی در جهت ترویج فرهنگ «طبیعتپیمایی بی ردّپا» بردارند. امسال هم چند برنامهای از این دست اجرا شد و از جمله در روز نوزدهم اسفند در مسیر کوهپیمایی کُلکچال در دامنهی رشتهکوه توچال (شمال تهران) تنی چند از عاشقان طبیعت، زبالههایی را از کنارهی جویبار منطقه برگرفتند و کمی گلاب بر آب افشاندند.
شاید در نظر شماری از مردم، چنین کارهای کوچک بیاثر باشد، بهویژه آن که تخلیهی انبوه پسماندها و فاضلابها را در همهی رودخانهها میبینیم و شاهد طرحهای عظیم سد سازی هستیم که کل حیات رودخانهها را تهدید میکنند، یا برداشتهای بیحساب شن و ماسه را میبینیم که رودها را به کانال بیجان و بیجاندار بدل میکند. اما اتفاقهای مثبتِ بزرگ، بسیاری اوقات از گامبرداریهای آرام و مصممِ پیوسته ناشی میشود. با برداشتن چند تکه زباله از مسیر آب، به چند تن دیگر یادآور میشویم که میشود کاری کرد و به مسوولان میگوییم که باید به وظیفهشان بهتر عمل کنند.
بیستوچهارم اسفند هم «روز جهانی اقدام برای رودخانهها» یا روز مقابله با سدسازی است. در ایران، صدها سد و طرح انتقال آب اجرا شده و با این حال کشور درگیر معضل شدید کمبود آب و بدمصرفی آن است. دهها طرح هم در حال اجرا یا منتظر تصویب و گرفتن بودجه است، بی آن که اثرات منفی طرحهای پیشین ارزیابی شده باشد و مسببان وضعیت مصیبتبار روانابها و آبهای زیرزمینی کشور بازخواست شده باشند. اگرچه تلاش کنشگران محیط زیست در سه دههی اخیر سبب شده که چند تایی از پروژههای بسیار مخرب سدسازی یا انتقال آب اجرا نشود یا اجرای آنها به تعویق بیفتد، اما هنوز لابیگرانی که با سدسازی و انتقال آب سودهای نجومی میبرند، بی ترس از افزایش تنشهای بیناستانی و بی پروای تخریبِ بیش از پیشِ منابع آبی کشور، از پا ننشسته و میخواهند طرحهایی مانند ساخت سد فینسک، انتقال آب از دریای کاسپین (خزر) به استان سمنان و تونل انتقال آب بهشتآباد را پیش ببرند.
جا دارد با استناد به گفتارهای مؤکد رهبر انقلاب در روز پانزدهم اسفند امسال که با قاطعیت از حفظ منابع آب و مراقبت از محیط زیست دفاع کردند، همچنین با استناد به قانونها و مقررات متعدد (از جمله مواد قانونی مربوط به ارزیابی محیط زیستی) با طرحهای عمرانیِ تخریبگر رودخانهها مقابله کرد.
* مدیر گروه دیدهبان کوهستانِ انجمن کوهنوردان ایران
۴۷۴۷
