مرثیه‌ای برای خانه‌های تاریخی همدان/ سرنوشتی به نام «تخریب»، با «ثبت» یا «بی‌ثبت»!
خبرگزاری فارس-همدان: تخریب یکباره خانه‌های تاریخی و یا آرام آرام آنها، خبری است که هر از چندگاهی در افکار عمومی برجسته می‌شود و دهان به دهان می‌چرخد و اندکی بعد به محاق خاموشی می‌رود تا دوباره ماشین مکانیکی تیشه به ریشه میراث فرهنگی این شهر بزند و خبرساز شود.
طی چند وقت اخیر تخریب مدرسه ظفر و خانه دکتر شیری، باز هم این بحث را داغ کرد و فعالان میراث فرهنگی فریاد سر دادند اما این بناها تخریب شد و صدایی به جایی نرسید.
فاجعه‌بارتر از همه این بود که پرونده ثبت خانه دکتر شیری در وزارت میراث فرهنگی اتاق به اتاق می‌گشت و قبل از اینکه شماره ثبت آن صادر شود، اسیر چنگال‌های لودر مکانیکی شد.
صحبت به لودر و تخریب و هویت به خاک سپرده شده که می‌رسد نوک پیکان اتهام به سوی مالکان احتمالا قسی‌القلب و مخالف تاریخ و فرهنگ این شهر نشانه می‌رود، مالکانی که تنها منافع مالی را دنبال می‌کنند و این بناها را حراج کرده و شهر را از برکات آنها محروم ساختند.
اما کاش موضوع را از بعد دیگری هم بررسی کنیم، فارغ از اینکه مخالف تخریب خانه‌های تاریخی هستیم آن هم با هر بهانه‌ای و به دست هر کسی؛ ما به راستی اگر این بنا که نمونه‌ای است مثل مشت در برابر خروار، ثبت می‌شد سرنوشتی بهتر از حال داشت؟ مگر خانه شهبازی و دیگر میراث تاریخی که به ثبت رسیدند امروز وضعیت خوبی دارند؟
پاسخ این سؤال روشن است، آنها آرام‌تر می‌میرند و کمی دیرتر اسیر چنگال نیستی می‌شوند، چون به ثبت رسیده‌اند و مالک یا مالکان نمی‌توانند آن را از بین ببرند بنابراین مجموعه‌ای از هویت و صدالبته تاریخ این شهر را زیر خروارها خاک رها می‌کنند تا کم کم ستون‌های قدیمی و زوار دررفته‌شان شانه از زیر بار تاریخ خالی کنند.
گویی این سرنوشت تلخ از پیش نوشته شده بناهای تاریخی همدان به تدریج مسری می‌شود و اندی دیگر به جای بناهای تاریخی ثبت شده یا نشده بافت در هم تنیده سیمان و آهن سر به فلک می‌کشد و دیواری بین انسان و آسمان می‌شود.
بدون شک برای حفظ بخشی از گذشته شهر تمدن‌ها راهی وجود دارد؛ چون همت مسؤولان، برقراری اتاق فکر، همراهی دستگاه‌های ذیربط و توجه به فرهنگسازی.
بناهای تاریخی امروز سرمایه‌های اقتصادی فردا
منصور محمدیان، استادیار معماری دانشگاه بوعلی سینا در این باره می‌گوید: حدود ۲۰۰ بنای تاریخی واجد ارزش در همدان وجود دارد که عمر اکثر آنها به اواخر دوره قاجار، پهلوی اول و دوم باز می‌گردد.
محمدیان بناهای تاریخی همدان را علاوه بر ارزش تاریخی جزو سرمایه‌های اقتصادی همدان می‌د‌اند چراکه طبق سند آمایش سرزمین یکی از محورهای توسعه استان گردشگری است پس حفظ و حراست این بناها برای آیندگان جدی‌تر از آنچه تصور کنیم به شمار می‌رود.
اما تخریب خانه‌های تاریخی که در همدان به یک روند تبدیل شده است این ظرفیت را از بین میبرد و عملا دست ما برای برنامه‌ریزی اقتصادی و تولید ثروت در زمینه گردشگری در آینده را در پوست گردو می‌گذارد.
عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی سینا درباره وضعیت فعلی میراث تاریخی همدان بیان می‌کند: بناهای تاریخی شهر همدان یا به ثبت رسیدند و دارای کد هستند یا هنوز فرآیند اداری مربوط به ثبت آنها طی نشده و برخی در مرحله اجرا قرار دارند، اما همه آنها سرنوشتی مشابه پیدا می‌کنند و تخریب می‌شوند.
خانه‌های تاریخی در انتظار سرنوشت خانه شیری
محمدیان در تشریح تخریب بناهای تاریخی می‌گوید: دلیل اصلی تخریب این بناها نبود توان مالی لازم برای خرید این املاک توسط میراث فرهنگی و خلا بینش لازم در شهرداری برای درک جایگاه و ماهیت این خانه‌هاست به طوری که نه برای خرید آنها اقدامی می‌شود و نه تلاشی برای حفظ جایگاه‌ها این میراث صورت می‌گیرد.
او در ادامه خانه نراقی و شهبازی را نمونه‌ای از خانه‌های ثبت شده و در حال ویرانی دانست در صورتی که این دو اثر ظرفیتی برای رونق گردشگری و اقتصادی همدان هستند.
نکته قابل توجه در این میان بررسی چرایی عدم استفاده از این ظرفیت‌ها برای ایجاد اشتغال و تولید ثروت است ضمن اینکه در کنار درآمدزایی بخشی از هویت فرهنگی پایتخت تاریخ و تمدن حفظ می‌شود.
یکی از مشکلات موجود در راه رسیدن به این اهداف حفظ منافع مالکان است چراکه در شرایط فعلی ثبت ملی این آثار باعث کاهش ارزش ریالی بنا می‌شود، بنابراین مالکان رغبتی برای به ثبت رساندن آنها ندارد و متأسفانه ترجیح می‌دهند پیش از اینکه بنا مورد توجه و ثبت برسد اقدام به تخریب و ساخت و ساز کنند.
استاد دانشکده هنر و معماری دانشگاه بوعلی سینا در این باره می‌افزاید: واقعیت این است که مالکان این بناها از نظر اقتصادی بسیار متضرر می‌شوند، بنابراین برخی از آنها دست به هر کاری می‌زنند تا خانه‌های تاریخی را پیش از ثبت نهایی آن تخریب کنند زیرا بعد از ثبت ارزش ریالی خود را از دست می‌دهد و نهایتاً میراث فرهنگی به این بنا کاربری گردشگری می‌دهد.
خلأ قانونی، میراث فرهنگی را تهدید می‌کند
محمدیان با تشریح این وضعیت به این نتیجه می‌رسد که خلأ قانونی در حوزه حفظ میراث فرهنگی، فرهنگ مردم و نوع نگاه مسؤولان وجود دارد به نحوی که ادامه این روند آینده اقتصادی همدان را با چالش جدی مواجه می‌کند.
او می‌افزاید: در حال حاضر نگاه‌های متعددی در رابطه با بهره‌گیری از این بناها وجود ندارد و اغلب خانه‌های قدیمی موزه می‌شوند، موزه شدن منفعت اقتصادی برای مالک ندارد و تنها باید ارگان‌های دولتی آنها را تملیک کنند و این امکان برای ساماندهی همه بناها وجود ندارد، از همین رو در شهرهای دیگر که در حوزه گردشگری موفق هستند به این نتیجه رسیدند کاربرهای تجاری و به صرفه برای بناهای تاریخی خود تعریف کنند.
به طور مثال بناهای تاریخی که بسیاری از آنها در دل بازار همدان قرار دارند می‌توانند به پاساژ یا محلی با همان ساختار و معماری برای یک کار پردرآمد تبدیل شوند تا ارزش افزوده‌ای که پیدا می‌کنند بیشتر از تخریب و ساخت و ساز آنها باشد.
این استاد دانشگاه تأکید می‌کند: در این صورت مالک خود خواهان ثبت ملک خود شده و یا دیگر سرمایه‌گذاران به خرید و مرمت این بناها تشویق می‌شوند و از این راه ارزش افزوده بیشتری نیز به دست می‌آورند در نتیجه بنا تاریخی هم حفظ می‌شود.
امروز در شهرهایی چون کاشان، خانه‌ها را به سبک قدیمی و سنتی می‌سازند چراکه به این نتیجه رسیدند چاره‌ای جز حرکت به سمت گردشگری و تحقق رونق اقتصادی و تأمین آینده مردم شهر ندارند.
محمدیان پس از واکاوی چرایی تخریب بناهای تاریخی نتیجه گیری می‌کند: باید در دو حوزه فرهنگی و اقتصادی کار کرد تا نگاه صحیح نسبت به بناهای تاریخی در جامعه و مسؤولان ایجاد شود به ویژه اینکه شهرهای موفق در این حوزه که از طریق راهکار قانونی به نتیجه نرسیدند راه‌های دیگر را امتحان کردند.
یکی از خلاهای قانونی نبود ابزار لازم در دستگاه متولی حفظ میراث فرهنگی است به طوری که آنها تنها می‌توانند یک نوع کاربری برای بناهای واجد ارزش اختصاص دهند که گاهی کاربری گردشگری اقامتی جذابیت لازم برای سرمایه‌گذاری را ندارد.
عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی سینا با تأکید بر اینکه میراث فرهنگی نمی‌تواند کاربری تجاری صادر کند، اضافه می‌کند: بنابراین برای خروج از این بن‌بست چاره‌ای جز اصلاح قانون و افزایش اختیارات میراث فرهنگی بر ای حفظ آثار تاریخی نداریم.
تغیر نگاه شهرداری، مرهمی بر زخم بناهای تاریخی
محمدیان همچنین پیشنهادی برای تغییر نوع نگاه‌ها نسبت به آثار تاریخی دارد و می‌گوید: شهرداری می‌تواند با انجام اقداماتی، فرهنگ مناسب را در جامعه ایجاد کند تا این بناهای تاریخی حفظ شود، به عنوان مثال عمارت‌هایی در شهر متعلق به شهرداری است اغلب به فضاهای فرهنگی اختصاص یافتند و این اتفاق این باور را القا می‌کند که هر بنای تاریخی باید چنین باشد، اما شهرداری با تغییر کاربری این بناها به تجاری و راه‌اندازی کسب و کارهای موفق می‌تواند دیگران را در سرمایه‌گذاری در این حوزه تشویق کند و همین مسأله باعث حفظ این بناها و رونق اقتصادی در شهر شود.
او تأکید می‌کند: همدان جزو ۶ شهر برتر گردشگری در کشور است اما هیچ موردی از ثبت جهانی ندارند و مردم از این ظرفیت آگاه نیستند بنابراین باید هرچه زودتر درک لازم در بین مردم و مسؤولان ایجاد و از متروکه شدن همدان جلوگیری شود چراکه این تخریب‌ها باعث از دست رفتن ظرفیت‌های آن برای ثروت‌آفرینی و ایجاد شغل می‌شود.
بی شک بی‌توجهی به مباحث کارشناسی به معنای ادامه روند تخریب خانه‌های تاریخی و حرکت در دور باطلی است که در دام آن افتادیم از همین رو باید منتظر تخریب سایر بناهایی چون خانه شیری و مدرسه ظفر باشیم و مدتی برای آنها مرثیه‌سرایی کنیم و چندی بعد به دست فر‌اموشی بسپاریم.
بدون تردید ادامه این روند باعث نابودی ثروت شهر و از دست دادن ظرفیت‌هاست به طوری که زمانی به خود خواهیم آمد که با شهری متروکه و بدون جاذبه مواجه می‌شویم.
انتهای پیام/89033/
