فرش قرمز «بهارستان» برای توافق احتمالی
فرش قرمز «بهارستان» برای توافق احتمالی
گروه سیاسی: اگرچه مذاکره‌کنندگان برجامی با پیشنهاد ناگهانی روسیه برای دریافت تضمین از آمریکا جهت تحریم نشدن مناسبات تجاری خود با ایران، مواجه شده‌اند و برخی خبرها نیز از تعلل کاخ سفید در پذیرش برخی خط قرمزهای ایران حکایت دارند اما همچنان گمانه‌زنی‌های غالب، امضای توافق نهایی را دور از دسترس نمی‌دانند.
خروش علیه آمریکا ، سکوت درقبال روسیه
این تحولات مهم برجامی در شرایطی رخ داده که نمایندگان مجلس، برخلاف خط‌ونشان کشیدن‌های پرشمار برای آمریکا، برای موضع‌گیری علیه تضمین خواهی کرملین که مذاکرات را تحت تأثیر قرار داده و حتی فرجام برجام را با مخاطره جدی مواجه کرده، انگیزه و تمایلی ندارند و در معدود موضع‌گیری‌های رسانه‌ای شده، نوعی همدلی آشکار و پنهان بهارستانی‌ها با مطالبات برجامی پوتین دیده می‌شود.
سوای موضع قابل‌تأمل نمایندگان مجلس درقبال طرفین مذاکره غربی و شرقی ایران در وین، سؤال اینجاست که بهارستانی‌ها در نقد عملکرد برجامی دولت رئیسی، تاکنون، چه واکنشی داشته‌اند؟ و در صورت نهایی شدن توافق، اعضای قوه مقننه چه موضعی درقبال امضای دولت سیزدهم پای توافقنامه احیای برجام خواهند داشت؟
نامه رمزگشای نگاه مجلس به رئیسی
درک واقع‌بینانه پاسخ این سؤال، هنگامی ممکن خواهد شد که بازگشتی به دوران ثبت‌نام نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری داشته باشیم، زمانی که ۲۲۰ نماینده مجلس در نامه‌ای خطاب به ابراهیم رئیسی، از او برای نامزدی در انتخابات دعوت کردند. همین نکته، به‌تنهایی، رمزگشای روابط مجلس یازدهم و دولت سیزدهم است زیرا نمایندگان، رئیسی را برخلاف روحانی، نه‌فقط در نقطه مقابل خود نمی‌بینند بلکه او را کاملاً «خودی» می‌دانند و باوجود برخی اختلاف‌نظرها، هرگز او را به چالشی جدی نکشانده‌اند و این قاعده با شدت بیشتری درباره مذاکرات برجامی رئیسی، کاملاً، مشهود و ملموس بوده است.
مخالفان برجام ، مجری احیای برجام
رئیسی از همان ابتدای ورود به پاستور نشان داد، باوجود دیدگاه انتقادی پیشین خود به برجام روحانی و نیز بدون اعتنا به برخی حامیان تندروی خود که حتی تا مرحله مخالفت کامل با هر نوع مذاکره‌ای با غرب و به‌ویژه آمریکا پیش رفته بودند، احیای برجام را در دستور کار قرار داده و از نشستن پای میز مذاکره، ابایی ندارد.
براین اساس، او امیرعبداللهیان را به‌عنوان وزیر خارجه برگزید و سپس برخلاف پیش‌بینی اکثر ناظران، بی‌اعتنا از کنار نام سعید جلیلی گذشت و علی باقری کنی به‌عنوان مذاکره‌کننده ارشد و جانشین عراقچی، راهی وین شد تا هدف گره‌گشایی از پرونده برجام را محقق و توافقی «خوب» به ارمغان آورد.
بادها خبر از تغییر فصل می دهند
مدت‌زمان زیادی لازم نبود تا اکثریت نمایندگان، به دلایلی آمیخته به اقناع و اجبار، همان ابتدا بپذیرند که نباید توقع، تأثیرگذاری در مذاکرات حاکمیتی برجام را داشته باشند و به همین دلیل، جز در مواردی که ارسال پیام‌های تندوتیز برای غربی‌ها ایجاب می‌کرد، از ورود به روند مذاکرات تیم رئیسی خودداری و اجتناب کرده‌اند، به‌ویژه آنکه تلاش نافرجام جلیلی که با انتشار نامه‌ای ۲۰۰ صفحه‌ای به رهبری کوشید، استراتژی «مذاکره» نظام را به «خروج از برجام» و غنی‌سازی ۹۰ درصدی برای امتیازگیری از آمریکا در جریان مذاکرات مستقیم بعدی، تغییر دهد، نمایندگان را متوجه این واقعیت کرد که عزم نظام برای احیای برجام، جدی است و دیدگاه‌های متفاوت و متعارض با این اراده، قادر به تغییر ریل نیستند و صرفاً، هزینه‌ای در کارنامه ارزشی آنان ثبت می‌شود.
سه موضع برجامی در بهارستان
در نگاهی کلان، با شاخص موضع‌گیری‌های فردی نمایندگان قوه مقننه درباره مذاکرات برجامی، بهارستان نشینان به سه گروه اصلی تقسیم می‌شوند:
گروه اول: مخالفان مذاکرات وین
این گروه در زمان مذاکرات برجامی دولت روحانی، اکثریتی سازمان‌یافته و قدرتمند در مجلس بودند که کمیسیونی موسوم به «کمیسیون برجام» را در مجلس قبل راه‌اندازی کرده و از کارشناسان همسو با خود و ازجمله، سعید جلیلی و علی باقری برای نقد برجام دعوت می‌کردند و مجلس را به یکی از سنگرهای اصلی حمله به برجامی و دیپلماسی هسته‌ای روحانی تبدیل کرده بودند.
آنان اینک و با استقرار دولت اصولگرای رئیسی به اقلیتی کم شمار و فاقد نفوذ تبدیل شده‌اند که خاستگاه سیاسی بیشتر آنان، جبهه پایداری تندرو است و محمود نبویان، عضو این جبهه و دانشیار گروه فلسفه مؤسسه امام خمینی وابسته به آیت‌الله مصباح یزدی، طی روزهای اخیر در نوک پیکان حمله صریح تندروها به تیم مذاکره رئیسی قرار گرفته است. نبویان، اخیراً، گفت «درباره لغو تحریم‌های آیسا و کاتسا، مطلقاً تعهد ندادند. در لیست sdn که لیست رفع تحریم ۲۰۰ نفر مدنظر بود به ۹۸۰ مورد رسید اکنون آقایان گفتند تنها تحریم ۲۰ نفر را برمی‌دارند و بر روی همین موضوع توافق می‌کنند. هیچ تضمینی داده نشده» این عضو جبهه پایداری افزوده: «امریکا قوی ظاهر شده اما دوستان ما بسیار ضعیف ظاهر شده‌اند … تیم آقای ظریف در مذاکرات حاکم است؛ کار به جایی رسیده که باقری به بچه‌های انقلابی گفته «تندید»».
هرچند، سخنان نبویان به‌عنوان ناگفته‌ها یا ادعاهایی درباره مذاکرات مورد توجه رسانه‌ها و مردم قرار گرفت اما او در حملات تند به تیم مذاکره رئیسی، حتی در میان تندروترین منتقدان برجام، هم‌صدایی جدی نیافت تا نبویان، تندروها و ناظران، همگی به این جمع‌بندی واقع‌بینانه برسند که بادها خبر از تغییر فصل می‌دهند و توان بسیج تندروها در دوران روحانی، نه ناشی از ویژگی‌های فردی و گروهی‌شان بلکه نتیجه حمایت‌های سازماندهی‌شده دیگرانی بوده که اینک، به کوک کردن ساز مخالفان تمایلی ندارند.
گروه دوم: موافقان تیم مذاکره رئیسی
گروهی دیگر از نمایندگان حامی مذاکرات و تیم مذاکره‌کننده هستند و با معیار قرار دادن حضور فعال رسانه‌ای برای دفاع از روند مذاکرات وین، می‌توان نتیجه گرفت که تعداد آنان، قابل‌توجه اما نه‌چندان زیاد است. در این طیف از بهارستانی‌ها، نمایندگانی از جنس کریمی قدوسی نیز دیده می‌شوند که در دوره روحانی، مخالف سرسخت تیم مذاکره و توافق‌ها بود اما اکنون تأکید دارد: «در موضوع مذاکرات وین با هدف لغو تحریم‌ها تا این لحظه نیز خطوط قرمز کاملاً حفظ شده است.»
گروه سوم: نمایندگان منفعل
این دسته از نمایندگان که اکثریت بهارستانی‌ها را شامل می‌شوند، به دلایل گوناگونی، عدم موضع‌گیری یا موضع‌گیری‌های معدود و جسته و گریخته را ترجیح داده‌اند و تحلیل محتوای حضور رسانه‌ای‌شان، گویای دل‌مشغولی آنان به سوژه‌های غیربرجامی مانند لایحه بودجه، طرح صیانت و … است و البته نکته اینجاست، بخش زیادی از این نمایندگان منفعل، نامه ۲۲۰ امضایی دعوت از رئیسی برای نامزدی انتخاباتی بوده‌اند و سکوت آنان را الزاماً نمی‌توان به حساب مخالفتشان با رئیسی یا روند مذاکرات گذاشت.
بیشتر بخوانید:
پزشکیان : مجلس هیچ اطلاعی از جزییات مذاکرات وین ندارد/ همه چیز با نظر شورای عالی امنیت ملی پیش می‌رود
نماینده مجلس : حرف رئیسی درباره رعایت خطوط قرمز را سند می‌دانیم
«قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها» ، آری یاخیر؟
«قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها» که از مصوبات مجلس برای بستن دست و پای تیم مذاکره روحانی در چانه‌زنی با طرف‌های غربی بود، به علت تبدیل‌شدن به «قانون» باید از سوی تیم مذاکره رئیسی هم مراعات شود. مطابق ماده ۷ قانون اقدام راهبردی، دولت موظف است انجام تعهدات از سوی طرف غربی در لغو تحریم‌ها به‌ویژه تحریم‌های نفتی و بانکی و برگشت پول صادرات ایران به‌صورت بانکی و بدون هیچ مشکلی را به مجلس گزارش کند و در صورت تائید و تصویب مجلس، می‌تواند نسبت به گام‌های کاهشی در زمینه هسته‌ای اقدام کند.
قالیباف روز رای گیری درباره این قانون با اشاره به اینکه «ما در مجلس شورای اسلامی اختیار داریم و حق و وظیفه مجلس است که در هر موضوعی در کشور دخالت کرده و تصمیم‌گیری کند» گفت: «این ذات مجلسِ است در راس امور می‌باشد»
اول اسفندماه ۱۴۰۰ نیز بیانیه‌ای با امضای ۲۵۰ نمایندگان منتشر شد که در آن ضمن اعلام شرط و شروط متعددی برای توافق، ضرورت پایبندی دولت سیزدهم به قانون اقدام راهبردی و ماده ۷ آن مورد تأکید قرار گرفته بود. استدلال و تأکیدهای مشابهی نیز در موضع‌گیری فردی برخی نمایندگان و به‌ویژه مخالفان توافق، تکرار می‌شود اما آیا قانونی که برای محدود کردن دولت روحانی وضع شده بود، توافق احتمالی دولت رئیسی را نیز شامل خواهد شد؟
مستندترین پاسخ به این سؤال، اعلام موضع ۹ اسفند سید نظام‌الدین موسوی، سخنگوی هیات رئیسه مجلس است که تأکید کرد: «به لحاظ قانونی الزامی برای تصویب توافق در مجلس وجود ندارد، اما با توجه به اینکه وزارت امور خارجه و مذاکره‌کنندگان، ریل‌گذاری مذاکرات جدید را قانون مجلس می‌دانند، گزارشی درباره توافق احتمالی از آن‌ها خواهیم خواست.» و به‌این‌ترتیب، مشخص شد مطالبه مجلس یازدهم از دولت سیزدهم درباره توافق، از سطح «تصویب» به «دریافت گزارش» از وزارت خارجه تقلیل یافته و جالب اینکه سخنگوی هیات رئیسه مجلس در همان گفت‌وگو در پاسخ به این پرسش که آیا متن پیش‌نویس تاکنون به دست نمایندگان رسیده است یا خیر؟ توضیح داد: «متن پیش‌نویس توزیع عمومی نشده، زیرا هنوز نهایی نشده است، اگر قرار بود در مجلس تصویب شود، این متن باید در اختیار نمایندگان قرار می‌گرفت.» و باز معلوم شد که دولت حتی الزامی به ارائه متن توافق به نمایندگان ندارد و می‌تواند با توضیحی کلی و شفاهی درباره روند و مفاد توافق، به‌راحتی از دروازه باز و فراخ بهارستان، عبور کند.
حتی اگر مصلحت سنجی‌ها و تلاش برای حفظ ظاهر و دفاع از اعتبار مجلس در اجرای «قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها، منجر به تغییر ناگهانی موضع اعلامی سخنگوی هیات رئیسه مجلس شود، باز جای تردیدی نیست، ارائه متن توافق به مجلس و رأی‌گیری نمایندگان درباره انطباق آن با قانون اقدام راهبردی، حرکتی کاملاً، صوری و با نتیجه‌ای پیشاپیش مشخص است.
منافع ملی یا مصلحت جناحی؟
در هر دو حالت ارائه یا عدم ارائه متن توافق احتمالی به مجلس، این سؤال باقی خواهد ماند که چرا مجلس سیزدهم برخلاف ادعاهای پر سر و صدای دفاع از منافع ملی، استاندارد دوگانه و رفتار جناحی متفاوتی درفبال تیم مذاکره دو دولت روحانی و رئیسی داشته است؟
۲۱۲۱۳
