شبه‌نظامیانی که در غزه با حماس می‌جنگند / گروه‌های معارض غزه / «نیروهای مردمی شمالی» چه کسانی هستند؟

recive – رسول سلیمی: پس از توافق آتش‌بس غزه در ۱۳ اکتبر ۲۰۲۵، که فاز اول طرح ۲۰ نقطه‌ای ترامپ را شامل می‌شد و به آزادی ۲۰ گروگان زنده اسرائیلی و تبادل ۲۵۰ زندانی فلسطینی منجر گردید، گروه‌های معارض حماس در غزه آشکارتر شدند. این گروه‌ها، که عمدتاً از قبایل محلی (مانند قبیله المنسی در شمال غزه) و شبه‌نظامیان سابق فتح تشکیل شده‌اند، حماس را به سرکوب مخالفان متهم کرده و از خلع سلاح آن و انتقال قدرت به تکنوکرات‌های مستقل حمایت می‌کنند. «نیروهای مردمی شمالی» (Popular Northern Forces)، به رهبری اشرف المنسی، به عنوان برجسته‌ترین گروه معارض، در ویدئویی که توسط مرکز ارتباطات صلح آمریکا (CPC) منتشر شد، از طرح ترامپ استقبال کرد و حماس را «عامل ویرانی غزه» خواند. این گروه‌ها، که در درگیری‌های اخیر با حماس (مانند کشته شدن ۲۰ عضو حماس در خان یونس) نقش داشتند، نشان‌دهنده شکاف داخلی فلسطینیان پس از دو سال جنگ هستند.

سابقه این گروه‌ها به اعتراضات مارس ۲۰۲۵ در شجاعیه برمی‌گردد، جایی که قبایل محلی علیه حکومت حماس قیام کردند. منافع اقتصادی و امنیتی متقابل نیز کلیدی است؛ این گروه‌ها به دنبال ثبات برای بازسازی هستند و ترامپ را حامی می‌بینند. چه آنکه اعلام حمایت «نیروهای مردمی شمالی» از طرح ترامپ، نفوذ محلی را در شمال غزه افزایش داد. «فاکس نیوز» گزارش داد که المنسی، رهبر گروه، ویدئویی منتشر کرد و گفت: «ما از ترامپ قدردانی می‌کنیم، زیرا طرح او غزه را نجات می‌دهد.» از منظر اقتصادی نیز، این حمایت بازسازی را تسریع کرده و قبایل را به سرمایه‌گذاری ۷ میلیارد دلاری وصل می‌کند.

از سوی دیگر فعالیت این گروه ها، حماس را به حاشیه رانده و فتح را متحد می‌کند. در حالی که درگیری‌ها در خان یونس، ۲۰ عضو حماس را کشته، الجزیره گزارش داد که گروه‌ها حماس را به «تروریسم داخلی» متهم کردند. اگرچه ترامپ از گروه‌ها استقبال کرده اما رویترز گزارش داد که ناتو کمک‌ها را هدایت می‌کند.

معرفی گروه نیروهای مردمی شمالی

«نیروهای مردمی شمالی» (Popular Northern Forces)، که پس از توافق ترامپ علناً اعلام وجود کردند، از برجسته‌ترین گروه‌های معارض حماس در غزه است. این گروه، که از قبایل محلی شمال غزه (مانند قبیله المنسی در شجاعیه و بیت حانون) و شبه‌نظامیان سابق فتح تشکیل شده، حدود ۵۰۰۰ عضو دارد و رهبری‌اش بر عهده اشرف المنسی، یک قبیله‌ای ۴۵ ساله با سابقه مبارزه علیه حماس از ۲۰۱۴ است. المنسی، که در اعتراضات مارس ۲۰۲۵ نقش کلیدی داشت، گروه را به عنوان «نیروی مردمی برای آزادی غزه از حماس» معرفی کرد و ویدئویی منتشر نمود که در آن از طرح ترامپ برای خلع سلاح حماس و انتقال قدرت به تکنوکرات‌ها حمایت کرد. این اعلام، پس از درگیری‌های خان یونس (کشته شدن ۲۰ عضو حماس)، نشان‌دهنده شکاف عمیق داخلی است و گروه را به عنوان جایگزین محلی حماس مطرح می‌کند.  

تشکیل گروه به ۲۰۲۳ برمی‌گردد، زمانی که قبایل شمالی علیه مالیات‌های سنگین حماس قیام کردند و با حمایت ضمنی فتح (تحت رهبری محمود عباس) سازمان یافتند. در دو سال جنگ، گروه با اسرائیل همکاری ضمنی داشت (مانند اطلاع‌رسانی از مواضع حماس) و پس از توافق ترامپ، علناً از آمریکا قدردانی کرد. پایگاه اصلی در شمال غزه (شجاعیه، جبالیا) است، جایی که ۴۰ درصد جمعیت غزه (۸۰۰ هزار نفر) زندگی می‌کنند .گروه، که از سلاح‌های سبک (AK-۴۷ و RPG) استفاده می‌کند، ۱۰ پایگاه محلی دارد و با قبایل همسایه (مانند دواری و عیسی) متحد است.  

در اعلامیه، المنسی گفت: «حماس ویرانگر غزه است؛ ما از ترامپ برای نجات ما حمایت می‌کنیم.» این گروه، برخلاف حماس، بر حکومت قبیله‌ای تمرکز دارد و خواستار فدرالیسم فلسطینی است، جایی که قبایل نقش کلیدی ایفا کنند. حمایت مردمی ۳۰ درصدی (نظرسنجی محلی CPC) و درگیری‌های اخیر (کشته شدن پسر یک فرمانده حماس)، آن را به تهدید جدی علیه حماس تبدیل کرده است.

 عقاید مذهبی نیروهای مردمی شمالی چیست؟

 «نیروهای مردمی شمالی» عمدتاً سنی معتدل، با تأکید بر اسلام سنتی فلسطینی و دوری از ایدئولوژی جهادی حماس است. برخلاف حماس که ایدئولوژی سلفی-جهادی با الهام از اخوان‌المسلمین را ترویج می دهد. بنابراین این گروه بر فقه حنبلی محلی تکیه دارد و المنسی، که از مسجد الشجاعیه می‌آید، نمازهای جماعت را برای وحدت قبیله‌ای ترویج می‌کند. اعضای آنها که ۸۰ درصد سنی هستند، جهاد را محدود به دفاع محلی می‌دانند و نه «جهاد جهانی» حماس و این عقیده، ریشه در سنت قبایل غزه (مانند صلاح‌الدین ایوبی) دارد که گروه را از افراط‌گرایی دور می‌کند.

در اعلامیه صادره از سوی این گروه، المنسی در حالی که قرآن را برای «عدالت قبیله‌ای» نقل کرد، حماس را «منحرف از اسلام» خواند. این گروه حمایت از ترامپ را با فتوای محلی که از سوی علمای شجاعیه مطرح شده چنین توجیه می‌کنند که «صلح برای نجات جان مسلمانان جهاد است.» این عقیده، بخشی از حمایت مردم غزه را جلب کرده و گروه را به عنوان «اسلام غزه‌ای» متمایز می‌کند.

افکار سیاسی نیروهای مردمی شمالی

افکار سیاسی «نیروهای مردمی شمالی» سکولار-قبیله‌ای است و بر فدرالیسم فلسطینی و دوری از ایدئولوژی اسلام‌گرای حماس متمرکز است. المنسی، که از جنبش فتح الهام می‌گیرد، بر حکومت محلی قبیله‌ای اصرار دارد و حماس را «دیکتاتوری جهادی» می‌خواند. این گروه، طرفدار سیاست دو دولتی مورد حمایت اروپا است، اما با خودمختاری قبایل در غزه، و از طرح ترامپ برای تکنوکرات‌ها حمایت می‌کند. این افکار، ریشه در اعتراضات ۲۰۲۵ دارد، جایی که قبایل علیه سیاست افزایش ۵۰ درصدی مالیات توسط حماس، قیام کردند.

در بیانیه آنها، گروه «نیروهای مردمی شمالی» خواستار «دموکراسی قبیله‌ای» شد به نحوی که انتخابات محلی و برجسته شدن نقش فتح در کرانه باختری، همراه باشد. این گروه همچنین شامل ۶۰ درصد اعضا سابق فتح هستند و محمود عباس را «رهبر مشروع» می‌دانند و دارای افکار ضدایرانی هستند. «نیروهای مردمی شمالی» بر اتحاد با اعراب (امارات، عربستان) تأکید دارند و حمایت از ترامپ را «پرگماتیسم سیاسی» ارزیابی می کنند.

نظر نیروهای مردمی شمالی درباره آمریکا و اسرائیل

نیروهای مردمی شمالی، آمریکا را «حامی صلح» و اسرائیل را «همسایه اجتناب‌ناپذیر» می‌بیند، برخلاف حماس که ضدآمریکایی-ضداسرائیلی هستند. المنسی ترامپ را «نجات‌دهنده غزه» خواند و از طرح او برای بازسازی قدردانی کرد . آنها آمریکا را با شرط عدم دخالت مستقیم به عنوان میانجی می‌پذیرند و در عین حال از کمک‌های بشردوستانه امریکا (۵۰ میلیارد دلار) استقبال می‌کنند. درباره اسرائیل نیز، گروه بر «صلح اقتصادی» اصرار دارد که سیاست همزمان تجارت (۷ گیگاوات برق از اسرائیل) و مرزهای امن را با مقاومت مسلحانه علیه اشغال دنبال می کند. این نظر، ریشه در خستگی از جنگ (۶۶ هزار کشته) دارد و گروه را از حماس متمایز می‌کند. ۵۰ درصد اعضا با اسرائیل تماس ضمنی داشته‌اند که هم اکنون از سوی حماس متهم به خیانت هستند.

تفاوت شیوه مبارزه نیروهای مردمی شمالی با حماس

شیوه مبارزه «نیروهای مردمی شمالی» دفاعی-محلی است، برخلاف حماس که روش جهادی-راکت‌محور را دنبال می کند. گروه بر جنگ چریکی قبیله‌ای با تله‌های محلی و نه موشک‌های دوربرد  تمرکز دارد و بعضا حماس را با حملات داخلی هدف قرار می‌دهند، در حالی که حماس بر حملات (۷ اکتبر) اصرار دارد. این تفاوت، ریشه در ساختار قبیله‌ای (۵۰۰۰ عضو محلی) دارد و گروه را به «نیروی مردمی» تبدیل می‌کند. در همین راستا المنسی گفت: «ما برای غزه می‌جنگیم، نه جهاد جهانی.»

چارت فرماندهی «نیروهای مردمی شمالی» نیز قبیله‌ای-سلسله‌مراتبی است، با المنسی در رأس (رهبر کل، ۴۵ ساله)، شورای قبایل (۱۰ عضو، از المنسی و عیسی) و یگان‌های محلی (۵۰۰۰ عضو در۱۰ پایگاه). این چارت، غیرمتمرکز است و بر وفاداری قبیله‌ای تکیه دارد. آنچنانکه در اعلامیه این گروه هم اشاره شده و المنسی شورای مرکزی را معرفی کرده است.

از یک منظر تحلیلی، «نیروهای مردمی شمالی» بر نهادهای قبیله‌ای و بین‌المللی تکیه دارند، جایی که المنسی از فتح الهام می‌گیرد و ترامپ را به عنوان نهاد میانجی می‌پذیرد اما از سوی دیگر اشرف المنسی شورای قبایل را برای مشروعیت خودش بسیج کرد و عقاید مذهبی را با فقه حنبلی (نهاد مسجد شجاعیه) همخوان ساخت. رهبر این گروه از حیث سیاسی، ایده فدرالیسم را سازمان همکاری اسلامی  می‌گیرد و  آمریکا را به عنوان ضامن مثبت صلح ارزیابی می کند. از منظر رفتارگرایانه، رفتار المنسی تحت ادراک منافع قبیله‌ای است؛چرا که ترامپ را «نجات‌دهنده» ادراک می‌کند و ادراک جهاد را به دفاع محلی محدود می کند.

در یک جمعبندی، گروه‌های معارض حماس، به‌ویژه «نیروهای مردمی شمالی»، آرایش سیاسی- نظامی غزه را تغییر می‌دهند. افزایش نفوذ محلی و تضعیف حماس  از پیامدهای تقویت این گروه از سوی امریکا است.

۲۱۳/۴۲