به این بهانه با امیرشهاب رضویان فیلمساز و کارگردان سینما به گفتوگو نشستیم تا درباره رویکرد جشنواره، حضور هنرمندان خارجی و راهکارهایی برای اعتلای سینما از دریچه جشنواره، صحبت کنیم.
حضور شما در ادوار جشنواره ملی و بینالملل فجر باعث شده دید نسبتا خوبی به سالهای برگزاری بخش ملی و بینالملل داشته باشید. رویه برگزاری جشنواره در این سالها را چطور میبینید؟
رضویان: پایههای جشنواره جهانی فیلم فجر از جشنواره فیلم تهران و پیش از انقلاب گذاشته شد و بسیاری از فیلمسازان مهم مثل فلینی و آنتونیونی به این جشنواره آمدند. ما نباید گذشته را نقض کنیم؛ این ساختار پس از انقلاب هم پیش زمینهای برای جشنواره فجر شد. حتی سه دوره اول جشنواره فیلم فجر یک بخش سینمای کوتاه و آماتور داشت که پیش زمینهای برای جشنواره فیلم کوتاه شد و بخش کوتاه در دوره چهارم از جشنواره فیلم فجر جدا شد.
سال ۶۱ کشور درگیر جنگ بود، این خیلی مهم است که در کشوری که درگیر جنگ است، جشنواره شکل میگیرد و یک حرکت فرهنگی ایجاد میشود
سال ۶۱ کشور درگیر جنگ بود، این خیلی مهم است که در کشوری که درگیر جنگ است، جشنواره شکل میگیرد و یک حرکت فرهنگی ایجاد میشود. یادم است در آن سال من برای بخش فیلم کوتاه جشنواره آمدم و به جز خودم دو نفر دیگر در سالن بودند. حالا جشنواره فیلم کوتاهی که یک زمانی سه نفر در سالن آن بودند، به عظمتی رسیده که روزی چند ۱۰ هزار آدم در تهران در آن فیلم میبینند.
یک دوره طلایی برنامهریزی برای توسعه جشنواره و تولید در فاصله سالهای ۶۲ تا ۷۱ شکل میگیرد که آقایان انوار و بهشتی سکان سینما را دست گرفتند. کشور در آن سالها پر از تنش بود و شانس سینما بود که آقای بهشتی و انوار سکان سینما را دست گرفتند. به رغم تمام آزمون و خطاها، بیکاری آقایان فردین و ملک مطیعی، بخش قابل تایید آن دوره، توسعه تولید بود.
فیلم فارسی هم بخشی از سند تاریخی کشور و فرهنگ ما بود
رضویان: در این دوره ۱۰ ساله با برنامهریزی بلند مدت، توسعه پایدار در سینما رخ داد؛ سیتسم صدا، لابراتوار، نگاتیو و دستگاههای دیگر را در آن زمان وارد کردند و زیرساختهای سینمای ما شکل گرفت؛ ممکن است در این میان بخشی از متخصصان قدیمی مثل آقای بیضایی، تقوایی یا ایرج قادری حذف شده باشند.
جشنواره فجر بسیار در توسعه سینمای ما موثر بود؛ بخش بینالملل فارابی هم به این قضیه فکر میکردند که فیلمهای متفاوت در جشنواره فجر اکران شود
بعد از انقلاب این اتفاق زیاد افتاد که هر کسی آمد عده دیگری را حذف کرده است اما وقتی هدف توسعه است، طبیعی است که عده ای در این چرخ دنده ها از بین بروند. بعد از انقلاب هر مدیری آمده، بخشی از کارهای مدیر قبلی را قبول نداشته و این غمگینانگیز است.
خطای دیگر این بود که بخشی از فیلمهای تاریخ سینمای ما، از بین رفت. فیلمهایی در دفتر پخش در ساختمان آلومینیوم بود و رفتند با مجوز ضابط قضایی این فیلمهای قدیمی را آوردند و در حیاط وزارت ارشاد ریختند. درحالیکه حتی آن فیلم فارسی هم، سند تاریخی کشور و فرهنگ ما بود.
تلاش فارابی برای اکران فیلمهای خارجی و متفاوت در ایران
رضویان: این دوره که طی شد، فیلمهای بهتری هم تولید شد و جشنواره هم رونق گرفت. بخش بین الملل فارابی شکل گرفت و ما به فستیوال های خارجی راه پیدا کردیم. جشنواره فجر بسیار در توسعه سینمای ما موثر بود. اولین بار سال ۶۷ بود که فیلمی از تارکوفسکی در جشنواره فجر به نمایش درآمد.
یک فرهنگسازی داشت انجام میشد و این محصول تفکر بود که ما فیلمهای متفاوت ببینیم. سال بعد فیلمی از پاراجانوف اکران شد، بخش بینالملل فارابی هم به این قضیه فکر میکردند که فیلمهای متفاوت در جشنواره فجر اکران شود؛ این رویه ادامه داشت تا جشنواره جهانی و از بخش ملی جدا شد.
جشنواره جهانی فیلم فجر چه جایگاهی در جهان دارد؟
رضویان: جشنواره جهانی ما، توان بینالمللی شدن دارد. یک زمانی این جشنواره در سطح یک جشنواره رده الف جهانی کار میکرد. کشور ما صنعت فیلم دارد و میتوانیم فیلم تولید کنیم. تولید متضمن برگزاری جشنواره است و جشنواره هم در کشورهایی پا میگیرد که امکان تولید در آنها وجود دارد.معتقدم توان تولید فیلمهایی بهتر از این را داریم و به جشنوارههای آسیایی میتوانیم پهلو بزنیم
ما جزو چند کشوری هستیم که میتوانیم فیلم در این تعداد تولید کنیم. فارغ از خوب و بد آن، معتقدم توان تولید فیلمهایی بهتر از این را داریم و به جشنوارههای آسیایی میتوانیم پهلو بزنیم. مدیران جشنواره ما هم سالها تجربه دارند و زیرساخت هم در کشور وجود دارد.
فقط به دنبال انتقال اندیشه خودمان از طریق سینما نباشیم
نقطه قوت جشنواره جهانی فیلم فجر چیست؟
رضویان: یکی از بهترین بخشهای جشنواره جهانی فجر، بازار فیلم است که ما بتوانیم رابطه جهانی ایجاد کنیم. کره جنوبی هم همزمان با ما سینما را شروع کردند اما توانستند به بازارهای جهانی برسند؛ چون ما فقط به دنبال انتقال اندیشه خودمان به عنوان کالای فرهنگی بودیم و فقط در فستیوال ها شرکت کردیم اما آنها به دنبال نگاه تجاری هم بودند و توانستند فیلم بفروشند.
چطور میتوان بهترین بهره را از حضور هنرمندان و سینماگران خارجی برد؟
رضویان: ما یک سری فیلمساز و آدمهایی را از آن طرف میآوریم و مثل شاهزادهها با آنها رفتار کنیم، آنها را از فیلمسازان ایرانی دور میکنیم و چیزی از آنها یاد نمیگیریم درحالیکه ما برای این فیلمسازان هزینه میکنیم تا از آنها یاد بگیریم ولی چیزی یاد نمیگیریم. جشنواره جهانی فیلم فجر، باید بازرگان و پخش کننده بیاورد تا فیلمسازان ما از آنها پخش فیلم یاد بگیرند.
ما یک سری فیلمساز و آدمهایی را از آن طرف میآوریم و مثل شاهزادهها با آنها رفتار کنیم، آنها را از فیلمسازان ایرانی دور میکنیم و چیزی از آنها یاد نمیگیریم
ما گنجینه سینمای ایران را داریم و این فیلمها قابل فروش به پلتفرمها و قابل عرضه در یوتوب هستند. این سرمایه متفرق است، باید آن را سامان داد و از مهمانی که چند هزار دلار هزینه میکنیم و او را به ایران می آوریم، یاد بگیریم که چطور در سالنهای دنیا حضور داشته باشیم؟ یا چطور در پلفترمهای آمازون و نتفلیکس حضور داشته باشد؟ سیستم دولتی باید این را تسهیل کند. با یادگرفتن این تجربه زیسته، مسیر کوتاه تر میشود از آی ام دی بی و یوتوب و آمازون یک نفر به ایران بیاد، چه اتفاقی میافتد؟
بعد از شرکت در چندین فستیوال، متوجه شدم کسانی که در فستیوال ها هستند در همه این جشنوارهها شرکت میکنند و همه با هم ارتباط دارند. ما در گوشه ای از جهان هستیم و گاهی از این بن بست بیرون میآییم. باید این را مدیریت کنیم که همیشه در این فضا حضور داشته باشیم.
سیستم دولتی باید به توسعه سینما از مسیر بخش خصوصی کمک کند
رضویان: سیستم دولتی باید به توسعه سینما از مسیر بخش خصوصی کمک کند و به جای متصدی بودن، دست بخش خصوصی را بازتر بگذارد، مطمنا توسعه سینما خود به خود اتفاق می افتد. بچه هایی که توانستند فیلم بفروشند محصول همت خودشان و پخش کننده خصوصی بوده. کره جنوبی و هندی ها روی پخش بین المللی کار کردند و همین باعث شد تماشای فیلم هندی به یک باره در اروپا اوج بگیرد، چون بازرگانان هندی فیلم فروختند و تولید در سینمای هند هم رونق گرفت.
باید برنامهریزی طولانی برای این جشنواره داشته باشیم
جشنواره جهانی را در دورههای گذشته چطور ارزیابی میکنید؟
رضویان: در سالهایی که رضا میرکریمی دبیر جشنواره بود، جشنواره ارتقا یافت، مهمانان خارجی آمدند و کامل مشخص بود که فیلمهایی از ایران هم میتوانند در جشنواره باشند اما وقتی مدیر عوض میشود، سیاست برگزاری هم عوض میشود.
باید برنامهریزی طولانی برای این جشنواره داشته باشیم؛ از همین امسال دبیرخانه و سیاستهای ثابت داشته باشیم و بدانیم که سال بعد دوباره در آذر ماه جشنواره جهانی برگزار میشود. امیدوارم این جشنواره ثابت باشد و ثابت هم برگزار شود.
مشتاقان سینما در شهرستان بیش از تهران میتوانند زمان بگذارند
شعر و سینما رویکرد امسال جشنواره جهانی فجر است. به نظر شما این نگاه میتواند رویکرد ثابتی برای ادوار آتی جشنواره جهانی فجر باشد؟
رضویان: من فیلمهای شاعرانه را جزو ژانرهای ثابت سینما ندیدهام اما اگر بتوانیم این را ایجاد کنیم و فیلمهای از این دست را جذب کنیم، اتفاقات خوبی میافتد. من در سال ۶۳ آپاراتچی جشنواره بودم و فیلم های کوتاه ۸ و ۱۶ میلی متری را پخش میکردم؛ استقبال خوبی داشت و شیراز هم شهر صمیمی و دوست داشتنیای بود. ما در حال آزمون و خطا هستیم و امیدوارم این تجربه پایه خوبی برای این باشد که جشنواره بهتر برگزار شود.
از طرفی تفکر باید شاعرانه باشد حس و حال شاعرانه و توان شاعرانگی باید در پس فیلم باشد. یک دوره ای فیلم های شاعرانه زیاد داشتیم؛ «آبادانیها»، «باشو غریبه کوچک»، «نار و نی» اینها فیلمهای شاعرانه هستند. خیلی فیلمها اجتماعی تلخ هستند اما شاعرانگی هم دارند؛ «در دنیای تو ساعت چند است» هم این ویژگی را دارد.
برگزاری جشنواره در شیراز را چطور میبینید؟
رضویان: مشتاقان سینما در شهرستان بیش از تهران میتوانند زمان بگذارند؛ چون شهرستان ترافیک کمتری دارد، برعکس که فیلم دیدن در تهران بسیار از شما زمان میگیرد. اگر جشنواره تمرکز زدایی کند و در شهرهای دیگر هم اکران فیلم داشته باشیم، اتفاق خوبی و مثبتی است؛ امیدوارم جشنواره جهانی هم بتواند در شهرهای دیگر برگزار شود.
59243