تمرکز اصلی این گفتوگوها بر کاهش تنشهای منطقهای، تبادل زندانیان و امکان کاهش موقت تحریمها در ازای محدودیتهای بیشتر در برنامه هستهای ایران بوده است. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، ابراز امیدواری کرد که دو کشور به توافقی کوتاهمدت دست یابند.
عمان با ایفای نقش میانجیگرانه، همواره در پی تسهیل ارتباطات میان ایران و آمریکا بوده است. پیشتر، در اکتبر ۲۰۲۳، سید بدر بن حمد ابوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان، بر لزوم ادامه گفتوگوها و کاهش تنشها تأکید کرده بود. وی همچنین ابراز امیدواری کرده بود که گفتوگوهای غیرمستقیم به مذاکرات مستقیم تبدیل شود.
در مجموع، عمان با حفظ روابط دوستانه با هر دو کشور، به عنوان پلی ارتباطی میان ایران و آمریکا عمل کرده و تلاش دارد تا از تشدید تنشها جلوگیری کرده و به برقراری ثبات و امنیت در منطقه کمک کند.
اما نقش عمان در مذاکرات ایران و آمریکا، بهویژه در مقطع کنونی (آوریل ۲۰۲۵)، کلیدی و فعالانه بوده که چند بُعد مهم دارد:
- میانجیگری بیطرفانه و قابل اعتماد
عمان یکی از معدود کشورهای منطقه است که روابط دوستانهای هم با ایران و هم با آمریکا دارد. این کشور، از مداخله در درگیریها پرهیز کرده و در سیاست خارجیاش اصل بیطرفی را حفظ کرده و با رویکرد آرام و دیپلماتیک خود، اعتماد هر دو طرف را جلب کرده است.
- فضای امن برای گفتوگوهای غیرمستقیم:
مکان برگزاری مذاکرات اخیر (۱۲ آوریل ۲۰۲۵) در مسقط بوده که نشان میدهد:
- عمان بهعنوان میزبان مطمئن پذیرفته شده،
- شرایط امنیتی، محرمانه و حرفهای را برای دیپلماسی پشت پرده فراهم کرده.
- تسهیلکننده تبادل پیامها و پیشنهادها
در حالی که گفتوگوها همچنان غیرمستقیم هستند:
- عمان نقش «پیک» یا رلهکننده پیامها میان هیئت ایرانی و آمریکایی را بازی میکند،
- پیشنهادهایی را نیز برای نقاط اشتراک و کاهش اختلافها ارائه داده است.
- تلاش برای کاهش تنشهای منطقهای (با توجه به حساسیت منطقه از جنگ غزه تا تحولات یمن و لبنان:
- عمان سعی دارد ایران و آمریکا را به سمت کاهش تنشهای میدانی سوق دهد،
- احتمال دارد موضوع تبادل زندانیان و محدودسازی فعالیت هستهای در قبال کاهش تحریمها هم در دستور کار باشد.
- پیشزمینه تاریخی (عمان سابقهای طولانی در تسهیل گفتوگوهای ایران و غرب دارد):
- مذاکراتی که منجر به توافق هستهای ۲۰۱۵ (برجام) شد، در ابتدا محرمانه در عمان شروع شد،
- در سالهای اخیر نیز چند دور مذاکره غیررسمی و تبادل زندانی با میانجیگری عمان انجام شده است.
اما کشور عمان در طول سالهای گذشته با میانجیگری مستمر و برقراری روابطی خوب با طرفین مختلف در مذاکرات ایران و آمریکا نقش بسیار مهمی ایفا کرده است. در اینجا به چند شخصیت کلیدی عمانی که در این فرآیندها دخیل بودهاند، اشاره میکنم:
الف: سید بدر بن حمد ابوسعیدی (وزیر امور خارجه عمان)
سید بدر بن حمد ابوسعیدی، وزیر امور خارجه عمان، نقش محوری در تسهیل دیپلماسی بین ایران و آمریکا دارد. او:
- همواره با موضع بیطرفانه و معتدل خود به عنوان میانجیگر قابل اعتماد در مذاکرات ظاهر شده،
- در چندین مقطع زمانی از جمله در گفتوگوهای مربوط به تبادل زندانیان و کاهش تحریمها، حضوری فعال داشته است.
- در اوت ۲۰۲۳، ابوسعیدی به نقش عمان در تسهیل گفتوگوهای غیرمستقیم میان تهران و واشنگتن اشاره کرد و تأکید کرد که این کشور همچنان آمادگی دارد تا به روندهای اعتمادسازی کمک کند.
ب: سلطان هیثم بن طارق (سلطان عمان)
سلطان هیثم بن طارق، که در ژانویه ۲۰۲۰ پس از مرگ پسرعمویش قابوس بن سعید به سلطنت رسید، سیاست خارجی آرام و دیپلماتیک عمان را ادامه داده و به تقویت روابط نزدیک با ایران و غرب توجه دارد. او:
- در سطح بینالمللی به عنوان یک رهبر معتدل و میانهرو شناخته میشود که از روشهای دیپلماتیک برای حل بحرانها و کاهش تنشها استفاده میکند،
- بهویژه در زمینه مذاکرات هستهای ایران، نقش عمان به عنوان یک پل ارتباطی میان ایران و کشورهای غربی به وضوح دیده شده است.
- سلطان هیثم علاوه بر برقراری روابط خوب با ایران، در سطح جهانی هم در تلاش برای ایجاد ثبات در خلیج فارس بوده است.
سیاستهای عمان در تسهیل مذاکرات:
درک عمان از موقعیت حساس خود در منطقه به آن اجازه داده تا در نقش میانجیگر بهخوبی عمل کند. این کشور بهویژه در این زمینهها فعالیت میکند:
- عمان به دنبال حفظ بیطرفی است و هیچگاه خود را وارد جبهههای سیاسی یا نظامی خاصی نمیکند،
- در عوض، تلاش دارد فضای امن و محرمانه برای گفتگو فراهم کند و از تبدیل شدن بحرانها به درگیریهای شدید جلوگیری کند،
- مسقط به عنوان مکان مرکزی برای مذاکرات بین ایران و آمریکا انتخاب شده، زیرا این کشور فضای غیرتهاجمی و آرامی را برای گفتوگو ایجاد میکند.
روندهای اخیر و تلاشهای دیپلماتیک عمان
در ماههای اخیر، عمان به عنوان تسهیلکننده و مدیریتکننده پیامها بین تهران و واشنگتن عمل کرده است. چند نمونه از تلاشهای دیپلماتیک اخیر عبارتند از:
- تبادل زندانیان: عمان در اکتبر ۲۰۲۳ به عنوان میانجی بین ایران و آمریکا در مذاکرات مربوط به تبادل زندانیان نقش آفرینی کرد. این اقدام بهعنوان یک گام اعتمادساز در مسیر مذاکرات گستردهتر بین دو کشور دیده میشود.
- مذاکرات هستهای: عمان همچنان بر مذاکرات هستهای ایران نظارت دارد و از تبدیل شدن توافقات به مذاکرات رسمی و مستقیم بین دو طرف حمایت میکند.
در مجموع، عمان به عنوان یک بازیگر دیپلماتیک مؤثر در تلاش است تا فضای گفتوگوی سازنده و کاهش تنشها را در سطح منطقهای و بینالمللی فراهم کند. این تلاشها نه تنها به ثبات منطقهای کمک میکند بلکه به برقراری یک فرایند صلح و دیالوگ میان قدرتهای جهانی و کشورهای منطقهای نیز کمک میکند.
کارشناس ارشد روابط بینالملل
v.ozeiri@gmail.com