سفری به قلب تاریخ/ مهاجرت معکوس به روستایی6 هزار ساله

خبرگزاری فارس کردستان؛ شیرین مرادی: اینجا اورامان است منطقه‌ای زیبا و بکر که زبانزد خاص و عام است، سرزمین تاریخی و کهن که تمدنی به درازای ۷ هزار سال دارد.

مسیر سخت و صعب‌العبور را به سمت روستای «روار» اورامان در پیش می‌گیریم، ماشین به سختی کمر جاده مالرو را رو به پایین در حرکت است، اینجا روار است، روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان سروآباد در کردستان، یکی از زیباترین روستاهای منطقهٔ اورامان که تاریخی به درازای ۶ هزار سال دارد و زادگاه عالم بلندپایه ماموستا ملاخضر رواری است.

شغل اکثر ساکنین روستا باغداری‌ است تا چشم کار می‌کند درختان انار، انجیر، انگور و…است که شانه به شانه هم زیباترین و پرثمرترین باغستان‌ها را در منطقه اورامان در این روستای زیبا و بکر به نمایش گذاشته‌اند.

سکونت 6 هزار ساله

افراسیاب جمالی دکترای تاریخ و از اهالی روستای روار است، می‌گوید: روستای رودبار یا«روار» یکی از قدیمی‌ترین روستاهای دره سیروان است که پشت به کوه کوهسالان و جلوی آن به رودخانه سیروان است، قدمت روستا مثل سایر روستاهای منطقه اورامان حداقل به سابقه ۶ هزار سال سکونت می‌رسد.

مقبره درب بسیار کوچکی دارد که با ورود به آن، محوطه بزرگ‌تر شده و قبر خانوادگی ۵ نفره در آن وجود دارد و قربانگاهی کمی پایین‌تر از قبرها به صورت سکو مانند به چشم می‌خورد که گویا کسانی که برای زیارت اهل قبور آمده‌اند به پاس احترام در آن نقطه حیوانی را قربانی کرده‌اند.در این روستا چند نقطه ویژه کشف شده است، یکی از این نقاط که قبلا به زندان مشهور بود و بعد از تحقیقاتی مشخص شد که مقبره خانوادگی مربوط به حاکم این منطقه است که در ۶ هزار سال پیش در اینجا می‌زیسته‌اند، این مقبره روباز با دیواره‌ای استوانه‌ای شکل است که قربانگاهی در پایین آن وجود دارد.

این دکترای تاریخ می‌گوید: بعد از این مقداری در نشانه‌ها و یافته‌های باستان‌شناسی این روستا گم می‌شویم که دلیل اصلی آن عدم انجام کاووش‌های لازم در این منطقه است چرا که در اطراف روستا شاید بیش از ۱۰ تا ۱۵ نقطه وجود دارد که آثار باستانی پیشا زرتشتی هم در آن وجود دارد.

این روستا یک چشمه فصلی به نام «سرچمه» دارد که در تحقیقات باستان‌شناسی به «سرچم» مشهور شده، در این نقطه عناصر جدی‌تری مبنی بر تاریخی بودن این روستا داریم، که می‌توان به سفال‌های رنگی، ابزارهای مفرغی، ابزارهای جنگی، اشیای اشپزخانه، خشکه‌چین‌ها و غیره وجود دارد که قطعا نشان می‌دهد زندگی به شکل یکجانشینی از 3 هزار سال قبل در روستای «روار» دوام داشته است.

یک نقطه دیگر هم در قسمت «سرچمه» وجود دارد که مردم روستا به آن «دگاگا» یعنی محل استقرار روستا می‌گویند، که براساس تحقیقات انجام گرفته مشخص شده زمانی روستا در آن نقطه بوده و براثر آتش‌سوزی و رانش زمین از بین رفته است، در روبه روی روستا پشت به کوه شاهو یک نقطه تاریخی وجود دارد که نشانه‌هایی از زندگی در دوران زرتشت را در این منطقه ثابت کرده است.

سال گذشته در فرایند جاده‌کشی مجموعه‌ای سفال از زیر خاک بیرون زد البته هنوز به سفال‌های رنگی و نقش و نگاردار نرسیده بودیم و این نشان دهنده سکونت در عصر پیشا مفرغ در این روستای تاریخی است.

در محوطه قدیمی روستای روار ده‌ها غار کوچک وجود دارد که در همه این غارها نشانه‌های زندگی در عصر غارنشینی را می‌توان مشاهده کرد.

قبرستان‌های قدیمی با سنگ‌نوشته‌های تاریخی

در همان نقطه قبرستان‌های قدیمی با سنگ‌نوشته‌های تاریخی عجیب وجود دارد که نمونه آن مقبره مولانا ملاخضر است، سنگ‌های بسیار بی‌نظیری که شاید نتوان نمونه آن در کمتر جایی پیدا کرد.

روستای مکشوفه سرچم مربوط به دوره‌ای است که باستان‌شناسان آن را دوره مس‌سنگی می‌خوانند و در کاوش‌های باستان‌شناسان در این محوطه آثاری شامل سفال، ظرف سنگی، ابزار سنگی، بقایای استخوان حیوانات و بقایای معماری کشف شده است.

سفال‌های به دست آمده در سرچم شامل نمونه‌هایی با پوشش قرمز، نخودی و سفال‌هایی با تزئین فشاری انگشتی و منقوش هندسی‌اند که به سنت سفال دالما و تعداد محدودی نیز به سنت سه‌گابی تعلق دارند.

به گفته جمالی، تا پیش از شناسایی محوطه سرچم، اطلاعاتی از سکونت‌های دوره مس و سنگ میانی در منطقه اورامان وجود نداشت و تاکنون روستایی با این قدمت در منطقه اورامان شناسایی نشده بود، در کاوش‌های به عمل آمده از این روستا آثاری از سکونت عصر آهن مربوط به سه هزار سال پیش نیز نمایان شده است.

ایجاد 120 هکتار باغ در دل کوه‌های روار

قربان اسپرناک دهیار و مدیرعامل شرکت تعاونی باغداران روستای روار هم در گفت‌وگو با ما اظهار داشت: در سال ۱۳۸۵ جهادکشاورزی شهرستان سروآباد طرحی را به عنوان توسعه باغات روستای روار مطرح کردند که بعد از فرایندی یک ساله مورد تائید قرار گرفت و ۱۲۰ هکتار از زمین‌های این روستا به باغ تبدیل شدف تعاونی باغداران در سال ۸۶ توسط اداره تعاون این شهرستان و مدیریت جهاد کشاورزی با عضویت ۷۹ نفر تشکیل شد در سال ۹۰ باغات به صورت مکانیزه آبیاری قطره‌ای و به صورت مجتمعی در این روستا ایجاد شد.

روستای روار قبلا ۳۵ هکتار باغ مثمر داشت، که بعد از آبگیری دریاچه داریان زیر آب رفت، اجرای طرح توسعه باغات موجب شد در حال حاضر در روستای جدید روار ۱۲۰ هکتار باغ مثمر به صورت مجتمعی در این روستا ایجاد شود و به بهره اقتصادی رسیده است.

سالانه ۲ هزار تا دو هزار و ۵۰۰ تن انار با بهترین کفیت و کاملا ارگانیک در این روستا تولید و روانه بازار می‌شود.

مهاجرت معکوس

بعد از آبگیری سد داریان بیش از ۹۰ درصد مردم روستای روار کاملا روستا را تخلیه و به حاشیه شهرها و روستاهای اطراف مهاجرت کردند، با اجرای طرح توسعه باغات اکثر آنها به روستا برگشتند و در حال حاضر ۲۰۰ خانواده در تعاونی عضویت دارند و ظرفیت اشتغال‌زایی برای بیش از یک هزار نفر به صورت مستقیم و بیش از ۲ هزار نفر به صورت غیرمستقیم در این روستا فراهم شده است.

رنج راه

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های محصولات باغات این روستا عدم استفاده از هر نوع کود شیمایی و تولید محصول در بالاترین کفیت و به صورت کاملا ارگانیک است.

سال‌های ۶۴ و ۶۵ روستای روار از مسیر سلین به راه دسترسی پیدا کرد اما با آبگیری سد داریان این مسیر زیر آب رفت، بعد از انتقال روستا به بخش بالادستی، براساس وعده مسئولان قرار بود جاده دسترسی خیلی سریع ایجاد شود، وعده‌ای که در حد یک وعده باقی ماند.نامدار آپرویز از ساکنین روستای روار سر سخن را با بیان رنجی تاریخی مردمان ساکن این روستا با ما باز می‌کند، مشکلی که تقریبا قریب به اتفاق روستانشیان منطقه اورامان از آن رنج می‌برند، نبود راه دسترسی مناسب، راهی که می‌تواند مسیر رونق اقتصادی را بیش از پیش به روی مردمان سخت‌کوش این منطقه باز کند.

وی می‌گویدک مردم روستا خود در سال ۹۸ با ۱۵۰ میلیون تومان راهی موقت ـ که نمی‌شود جاده نامید ـ  احداث کردند، اگر مشکل راه دسترسی رفع شود این روستا با توجه به ظرفیت‌های فراوانی که به لحاظ گردشگری تاریخی، طبیعی، باغات، صنایع دستی و غیره دارد می‌تواند به یکی از قطب‌های مهم گردشگری و تولید محصولات کشاورزی در استان کردستان تبدیل شود.

محصولات کشاورزی این روستا با بالاترین کیفیت در سایه تلاش باغداران و کشاورزان سخت‌کوش تولید می‌شود ولی متاسفانه نبود راه دسترسی مناسب موجب شده بیشترین سود این محصول به جیب دلالان برود و از سوی دیگر محصول با قیمت بالاتر دست مصرف‌کننده برسد.

مقبره ملا خضر رواری

 این ساکن روستای روار افزود: این روستا براساس آثار باستانی کشف شده در آن قدمت ۶ هزار ساله‌ای دارد این روستا به واسطه موقعیت جغرافیایی بهترین ظرفیت برای ایجاد سایت پاراگلایدر دارد که در صورت ایجاد زیرساخت‌های لازم که مهمترین آن راه دسترسی مناسب است این سایت می‌تواند یکی از بی‌نظیرترین سایت‌های پاراگلایدر در خاورمیانه باشد اما به دلیل نبود جاده مناسب تمام ظرفیت‌های این روستا مغفول مانده و این مسئله مانع از رونق اقتصادی و گردشگری در روار شده است.

 از این دانشمند دست‌نوشته‌ای به خط خودش برجای مانده که از نظر تاریخی و ادبی و حقوقی ارزش فراوان دارد. این سند در اصل مبایعه‌نامه‌ای بین سبحان وردی‌بیگ و محمدیوسف سلطان است که از سلاطین و مشاهیر دیار هورامان در دورۀ افشاریه و زندیه بوده‌اند.از دیگر مکان‌های تاریخی روستای روار مقبره‌های تاریخی است که در نقاط مختلف این روستا به چشم می‌خورد، به سمت مقبره ملاخضر رواری می‌روم تاریخ روار به وقت ملاخصر روی سنگ نوشته مزارش (۱۲۰۵- ۱۱۳۸ق) را نشان می‌دهد، به گواه تاریخ این عالم، فاضل، شاعر، سخنور و نویسندۀ شهیر هورامانی، شاگرد برجستۀ علامه شیخ وسیم (اول) تختی مردوخی است و تألیفات و آثار فراوانی در ادبیات عربی و کُردی دارد.

موضوع معامله، فروش اراضی «مِلَه‌وَز» و «کرّآوا» از سوی سبحان وردی‌بیگ به محمدیوسف سلطان هورامی است که با خط و نظارت ملاخضر رواری و تأیید برخی مشاهیر منطقۀ هورامان و کردستان همراه بوده است.

نظر به اینکه این سند با قلم و امضا و مهر یکی از علمای برجسته خطۀ کردستان تحریر شده و بخشی از تاریخ منطقه را روشن می‌سازد، از نظر تاریخی و ادبی درخور بررسی است.

این سند به سال ۱۲۰۰ ه.ق (پنج سال پیش از مرگ ملاخضر رواری) و هم‌زمان با دورۀ حکومت خسروخان اردلان نگاشته شده که مصادف با سال پیروزی خسروخان بر سپاه جعفرخان زند (در سال ۱۲۰۰ هجری قمری) است. در این جستار ضمن گزارش اصل سند، نام مشاهیر و اَعلام متن و اصطلاحات فقهی و حقوقی شرح و توضیح داده شده است.

افراسیاب جمالی هم در باره این عالم ربانی گفت:  براساس روایتی، ملاخضر رواری همراه خان‌های منطقه در سفری به شیراز برای رفع مناقشات منطقه با کریم‌خان زند دیدار می‌کنند.

این عالم ربانی بیشترین وقت و زمان خود را در راه کسب علم طی کرده و مقام تحصیلی را در دانشگاه الازهر مصر تا اجتهاد به پایان رسانده و حتی مدتی هم در آنجا به امر تدریس مشغول می‌شود.

بنا به علاقه‌ای که پیرخضر رواری به سرزمین مادری‌اش داشته، به منطقه باز می‌گردد، اگر چه در کتب و آثاری که از خود بجاگذاشته به صورت قطعی مشخص نمی‌کند که دقیقا اهل کجاست، اما براساس اسناد، اشعار و مقبره وی برای مردم ثابت شده که اصلیت ایشان رواری است و در حال حاضر نوادگانی هم در همین روستا دارد.

خیلی از آثار این عالم ربانی در طول زمان دچار نابودی شده است، 5 تا 6 کتاب از ملاخضر رواری برجای مانده که با تلاش ملاجمیل فاروقی جمع‌آوری شده و نشراحسان آن را به چاپ رساند که کتاب اقبال‌‌نامه که به دولت‌‌نامه شناخته شده از فاخرترین کتب برجای مانده از ملاخضر رواری است و کتاب روله‌بزانی دیگر کتاب ماموستا ملاخضر است که به زبان اورامی و بسیار ساده و زیبا صول، فروع و کلیات دین را به صورت شعر بیان می‌کند.

منظر فرهنگی هورامان امسال ثبت جهانی شد و به عنوان بیست و ششمین میراث جهانی ایران در کنار آثاری همچون تخت جمشید، میدان امام اصفهان، چغازنبیل، تخت سلیمان، پاسارگاد، بم و … به ثبت رسید که این بیانگر قدمت، ظرفیت‌های تاریخی، گردشگری و فرهنگی این منطقه است.

و اما…

امروز قلب زندگی در دل تاریخ ۶ هزار ساله روستای روار که گوشه‌ای از پازل هورامان زیباست با اجرای یک طرح به تپیدن افتاده است، این روستای بکر و پرظرفیت شرایط تبدیل به قطب گردشگری و کشاورزی دارد.

مردم سخت‌کوش اهورامان در طول تاریخ ثابت کرده‌اند که توان تبدیل خاک به زر دارند مردمانی که همواره نقش مهمی در تولید داشته و امروز عزم خود را برای رونق اقتصادی این منطقه جزم کرده‌اند و از مسئولان انتظار دارند امروز که هورامان در سطح جهان دیده شده است با ایجاد زیرساخت‌های لازم زمینه پیشرفت بیشتر اقتصاد و رفاه مردمان آن را فراهم کنند تا بتوانند در گرداندن چرخ‌های اقتصاد کشور به اندازه توان نقش‌آفرین باشند.

انتهای پیام/2330/71/ ق