سرای «نهالی» معماری عجیب دوران قاجار در طولانی‌ترین بازار ایران!
به گزارش خبرگزاری فارس از زنجان، در استان زنجان آثار و ابنیه تاریخی هستند که پسوند «ترین‌ها» به آنها افزوده می‌شود که بازار زنجان از جمله این آثار ارزشمند تاریخی است که به عنوان طولانی‌ترین بازار سرپوشیده ایران نامید می‌شود.
بازار زنجان که یکی از مهم‌ترین و زیباترین مجموعه‌های تجاری سراسر استان زنجان است، در قلب بافت قدیمی و مشرف‌به دروازه قلتوق (دروازه جنوبی شهر زنجان) قرار دارد که به‌نوبه خود یک اثر هنری تمام عیار محسوب می‌شود.
اماکن تاریخی و تفریحی بسیاری در این بازار وجود دارد. در ضمن بازار زنجان یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین بازارهای سرپوشیده ساخته‌شده در ایران است.
این بازار در مراحل گوناگون تکمیل و احداث شده است و در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
بازار زنجان از نظر تولید و نوع فعالیت به هشت راسته تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از راسته زرگرها، کفاش‌ها، بزازها، سراج‌ها و… این بازار دارای راسته‌ها، سراها، میدان‌ها، تیمچه‌ها، بازارها، دالان‌ها، مساجد، حمام‌ها، تکیه‌ها است و در خود یک هزار باب مغازه جای‌داده است.
سراها غالباً محل استقرار تجارتخانه‌ها بوده‌اند و همگی دارای حیاط مرکزی هستند، نکته مهم در مورد سراها چگونگی ارتباط آنها با راسته و نحوه حرکت در داخل آن‌هاست.
یکی از سراهای زیبا و مهم این بازار، سرای نهالی (رسولی) در بازار بزرگ زنجان است که از طریق دالانی با طاق‌های هلالی از بازار پایین قابل‌دسترسی است و در بازار پایین قرار دارد.
بازار پایین زنجان قسمتی از بزرگ‌ترین و طولانی‌ترین بازار سرپوشیده ایران است، بازار پایین (اشاقی باش)، مجموعه بازار پایین به ۹ راسته است که شامل زرگرها، بزازها، کفاش‌ها، سراج‌ها، کلاهدوزها، صندوق‌سازها، رنگرزها، میوه‌فروش‌ها و جگرپزها است که در بخش پایین بازار به غیر از داد و ستد، محل‌هایی وجود دارد که در آنها محصولات دیگر روستاهای اطراف این شهر فروخته می‌شود.
سرای نهالی دارای سه ورودی است که ورودی از ضلع غربی به میدان ورکچی، ورودی ضلع شمالی به بازار و ورودی ضلع شرقی به سرای حاج فتح‌الله می‌شود.
کمرنگ شدن کارگاه‌های رنگرزی بازار
این سرا به صورت ساده در دوره قاجاریه ساخته شده است و بعد از اتمام راسته‌ها به بازار اضافه شده است که بیشترین قسمت‌های این سرا از بین رفته است و در ضلع شمالی آن امروزه بانک سپه ایجاد شده و دالان ورودی دیگر در شرق این مجموعه قرار دارد و نقشه این سرا به این صورت بوده است که اطراف حیاط مرکزی حجره‌هایی ساخته‌شده که این حجره‌ها فاقد رواق ستون‌دار است.
امروزه در این حجره‌ها کارهای رنگرزی و قالی‌های سنتی زنجان خرید و فروش می‌شود، اما متأسفانه امروزه به دلیل گسترش کارگاه‌های رنگرزی صنعتی به روش‌های شیمیایی دیگر کارگاه‌های سنتی رونق سابق را نداشته و تعداد آنها بسیار کم شده است.
این نخ‌ها بازار زنجان را رنگین‌کمانی کرده و زیبایی خاصی به این مجموعه بخشیده است؛ که برای به دست آمدن رنگ‌های طبیعی از گیاهان همچون پوست گردو و انار، حنا، برگ مو، روناس صمغ حاصل از درختان، زعفران و عناصری چون گل یا خاک رس و زاج و همچنین مواد معدنی استفاده می‌کنند.
رنگرزی از معدود مشاغلی است که همچنان رمز و رازش سینه به سینه منتقل می‌شود و از پدر به پسر ارث می‌رسد؛ مهارتی سخت و زمان‌بر است تا کلاف‌ها رنگی جاودان بگیرند و قالی‌ها از آن ساخته شود.
با اینکه این شغل سنتی دیگر رو به نابودی است اما هنوز هم هستند رنگرزهایی که در کارگاه‌های خود شغل آبا و اجدادی‌شان را در سرای رسولی ادامه می‌دهند و استادکاران این رنگرز خانه‌ها قرن‌هاست که مانند کیمیاگران در حال ترکیب اسرارآمیز رنگ‌دانه‌ها و دندانه‌ها هستند تا درخشان‌ترین و باثبات‌ترین رنگ‌ها را بر رشته‌های ابریشمین و پشمی بنشانند.
معماری این سرا کاملاً به شیوه قاجار است، در جای‌جای این بازار از راسته‌ها و حجره‌ها گرفته تا مساجد و کاروانسراها سبک معماری قاجار به زیبایی هرچه‌تمام‌تر به نمایش در آمده است.
اوج این سبک‌های معماری و شیوه‌ها و نوآوری‌های تزئینی در اجزا آن به‌وضوح دیده می‌شود و تنها در چند مورد از حجره‌های آن به‌صورت فرش‌فروشی و رنگرزی استفاده می‌شود، تنها در قسمت دالان ورودی حجره‌ها به فعالیت فرش‌فروشی خود ادامه می‌دهند، امروزه این سرا به انبار کالاهای صادراتی تبدیل شده است.
این مجموعه باتوجه به ویژگی‌های معماری و هنری آن، پیوسته به عنوان کانون مهم تجاری، تاریخی، فرهنگی مورد توجه بازدید کنندگان شهر زنجان قرار گرفته است.
در بازار پایین دو مسجد به نام‌های مسجد آقا شیخ فیاض و میرزایی و همچنین دو گرمابه به نام‌های بلوری (حاج داداش) و معینی احداث شده است.
صدور 60 مجوز مرمت در بازار زنجان
مدیرکل میراث فرهنگی استان زنجان با اشاره به زیبایی‌های خاص بازار زنجان گفت: هر یک از سراهای بازار زنجان دارای ویژگی خاصی در حوزه معماری است که گردشگران را جذب می‌کند.
امیر ارجمند ضمن تأکید بر نگهداری بهتر از این اثر تاریخی که در میراث ملی نیز به ثبت رسیده است، گفت: به خاطر همین موضوع مرمت بازار با حساسیت خاصی انجام می‌شود.
وی تصریح کرد: تعمیر و مرمت بازار زنجان بر اساس مقررات مطابق الگوهای معماری بازار زنجان انجام می‌شود و در طرح مرمت، حجره‌های بازار شکل امروزی پیدا نمی‌کنند، بلکه با همان شکل قدیم خود و با هماهنگی معاونت میراث‌فرهنگی و کسبه و با نظارت مستقیم نیروهای یگان حفاظت موردبازسازی و مرمت قرار می‌گیرند.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان افزود: این بازار طولانی‌ترین بازار سرپوشیده کشور است. مرمت قسمت‌های تخریب‌شده بازار زنجان در فرصت مناسب با مشارکت مالکان انجام می‌شود.
وی با اشاره به اینکه بازار زنجان یکی از مکان‌های توریستی و جذب گردشگر استان محسوب می‌شود، اضافه کرد: از همین رو حجره‌های بازار تاریخی زنجان همه‌ساله تعمیر، مرمت و حفاظت می‌شود.
ارجمند گفت: لازمه صیانت و حفاظت از بازار تاریخی زنجان به‌عنوان یک اثر فرهنگی جهانی جلب مشارکت بازاریان است که طی سال‌های اخیر، اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان توانسته با حمایت‌های اصناف بازار تاریخی به این مهم جامع عمل بپوشاند.
مدیرکل میراث فرهنگی استان زنجان اظهار داشت: بازار تاریخی زنجان نمونه ارزشمند از معماری ایرانی و اسلامی است که باید برای مرمت یکپارچه این اثر تمامی جوانب را بسنجد.
ایجاد کانال تاسیساتی در مسیر بازار زنجان
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری زنجان نیز ضمن تأکید بر مرمت اصولی بازار به لحاظ از بین نرفتن بافت با ارزش تاریخی آن گفت: تاسیسات، سیما و منظر، نور پردازی، ارتقاء کیفیت کالبدی در بخش های دارای مشکل و استحکام بخشی و تقویت سازه، از جمله اقداماتی است که می توان با انجام آنها، به پایایی و مانایی بازار به عنوان یک میراث با ارزش و کهن، کمک کرد.
مهرداد سلطانی با بیان اینکه در صورت ایجاد کانال تاسیساتی در مسیر بازار، کانال باید طوری باشد که به صورت دائمی مورد استفاده قرار گیرد، افزود: علی رغم اینکه کانال فعلی احداث شده، برخی از مشکلات را حل می کند، اما برای ایجاد وضعیت پایدار و ایستا، باید کانال تاسیساتی به گونه ای باشد که نیازهای آینده را نیز در بر گرفته و حتی الامکان به صورت آدم رو احداث شود.
سلطانی خاطر نشان کرد: اطفای حریق، سیستم آتش نشانی، ایجاد ورودی هوای تازه و دودکش، از جمله مسائلی است که در این زمینه باید در نظر گرفته شود.
هم اکنون بازار زنجان به عنوان طولانی ترین بازار سرپوشیده کشور ثبت ملی شده و در لیست اولویت های ثبتی سازمان میراث فرهنگی ایران برای ثبت جهانی قرار گرفته است.
آثار تاریخی موجود در زنجان همچون بازار سرپوشیده شهر، از ظرفیت بالایی برای معرفی فرهنگ و تمدن استان دارد و باید در نگهداری و معرفی هرچه بیشترآنها تلاش کنیم چرا که رونق گردشگری را سبب خواهد شد.
انتهای پیام/73005
