۲۲ مهرماه ۱۳۵۶ بود. محمدرضا پهلوی و فرح برای افتتاح موزه هنرهای معاصر تهران در ساختمان موزه واقع در پارک لاله حضور یافته بودند. موزه با آثار آوانگارد و نوگرایی از هنرمندان معاصر جهان تشکیل شده بود و در وسط آن، اثر چیدمان «حوض روغن» با نام اصلی «ماده و فکر» خودنمایی میکرد.
این حوض بزرگ و کم عمق مربعشکل پر شده با روغن سوخته سیاهرنگ، ایده هنرمند ژاپنی «نوریوکی هاراگوچی» بود. او نخستین نمونه این اثر را ۶ سال قبل در کشورش خلق کرد، سپس نمونه دیگری را در آلمان ارائه کرد. یک نسخه بزرگتر را فرح پهلوی سفارش داد و در موزه هنرهای معاصر تهران نصب شد.
شاه با دیدن سطح صاف و براق آینهشکل حوض روغن، بهسان کودکی کنجکاو، برای لمس آن دست دراز کرد و انگشتانش تا مچ دست سیاه شدند. عکاسان این صحنه را ثبت کردند اما این اتفاق مورد پسند اطرافیان شاهنشاه نبود، بنابراین نگاتیوها ضبط شد و هیچ تصویری از آن به بیرون درز نکرد.
حالا با گذشت بیش از ۴۴ سال از آن روز، یک بار دیگر حس کنجکاوی کودکانه موجب ثبت حرکتی مضحک شده است و ای کاش این بار هم دوربینی نبود تا این فضاحت را ثبت و ضبط کند، اما افسوس که موزه هنرهای معاصر تهران به مدیریت احسان آقایی، نه تنها این تجاوز به حریم «حوض روغن» را بد نمیداند که خودش مقدمات انجام آن را فراهم آورده؛ هر چند که پس از اعتراضهای بسیار در فضای مجازی، با انتشار متنی عذرخواهی کرده است.
این پرفورمنس که «پرنده ماهی» نام دارد، بندبازی بر فراز حوض روغن است و طی آن، یکی از پرفورمرها با بدنی نیمهعریان خودش را داخل حوض میزند و مقادیری روغن از آن به بیرون میریزد.
موزه هنرهای معاصر تهران در حالی مدعی شده که در طرح ارائه شده از سوی گروه تئاتری «بدن دیوانه» به سرپرستی یاسر خاسب، قرار بر برخورد با حوض روغن نبوده است که بدن نیمهعریان پرفورمر و نام پرفورمنس (پرنده ماهی) خط بطلانی بر این ادعاست. ضمن اینکه بدون برخورد با حوض روغن، پرفورمنس مذکور اصلاً چه معنایی دارد؟!
حتی به فرض صحت گفتار موزه، کمکاری موزه بوده است که گروه هنری را توجیه نکرده، تا جایی که سرپرست آن درباره اثر هنری «حوض روغن» با چنین شهرت و جایگاهی نوشته است: حوضچه متروک نفت خام!
متأسفانه در این رویداد تلخ، موزه هنرهای معاصر که بیش از ۲ سال درگیر بازسازی بوده است، هم جایگاه هنریاش را مخدوش کرد، هم اخلاق را باخت. «موزه» مکانی است که بانی حفظ آثار هنری است اما خودش بانی آسیبزدن به یک اثر هنری شده است.
پرفورمنس «پرنده ماهی» مقدمهای بر گشایش نمایشگاه «پنچ گنج» با موضوع حکیم نظامی بود. آقایی، مدیر موزه و نمایشگاهگردان «پنج گنج» درباره شکلگیری این نمایشگاه گفته است: در این نمایشگاه ما خوانشی از هنر مدرن و معاصر ایران به روایت اشعار حکیم نظامی داریم و در آن سعی کردیم با توجه به اشعار نظامی خوانشی به آثار موزه بدهیم.
۵۸۵۸