recive اصفهان- عاطفه علیان: آخرین مرحله مرگ خاک زمانی رخ میدهد که دیگر توان ذخیره آب در روزنه و ذرات خاک وجود نداشته باشد؛ ضریب ذخیره به صفر برسد و خاک توان ذخیره رطوبت را از دست بدهد بهاینترتیب با خاکی مواجه هستیم که در خود از هم فرومیپاشد. اگر این اتفاق در محدوده یک آبخوان رخ دهد باعث نابودی آبخوان میشود و میتواند سفرههای آبهای زیرزمینی را برای همیشه نابود کند. این یعنی فرونشست یا همان زلزله خاموش.
روند استخراج بیرویه آبهای زیرزمینی طی سالیان متمادی منجر به فرونشست بیش از پنج درصد از مساحت ایرانزمین شده است که متأسفانه این پنج درصد شامل ۶۰ درصد از اراضی کشاورزی کشور است. ۹۷ درصد فرونشست زمین در ایران در اثر عدم مدیریت استخراج منابع آب زیرزمینی اتفاق افتاده است.
یکی از مخربترین آثار فرونشست تخریب آبخوانها و تبدیل زمینهای کشاورزی به سیمای بیابانی است که در بسیاری از مناطق کشور رخداده یا در آینده نزدیک بروز پیدا خواهد کرد.
یکی دیگر از آثار مخرب فرونشست ایجاد تخریب در شریانهای حیاتی و سازههای مهم است؛ در حال حاضر در ۱۶ کلانشهر شاهد نفوذ پهنه فرونشست به داخل شهر و در هشت کلانشهر شاهد رخداد فرونشست در حاشیه شهر هستیم. از میان کلانشهرها، اصفهان، کرمان، گرگان، مشهد، تهران بیشترین مساحت و نرخ پدیده فرونشست را تجربه میکنند.
بهتازگی علیرضا الماسوندی، معاون تلفیق و تنظیمگری شرکت مدیریت منابع آب ایران و سرپرست حوضه آبریز زایندهرود، گفته است که ماحصل برداشتهای بیرویه از منابع آب سطحی و زیرزمینی منجر به تنش در حوضه آبریز زایندهرود بهخصوص از نظر فرونشست شد؛ بهطوریکه در بخشهایی از اصفهان نرخ فرونشست از ۱۰ سانتیمتر به ۲۰ سانتیمتر رسید.
او تأکید کرده است که در حوضه آبریز زایندهرود با ۹ میلیارد مترمکعب کسری مخزن آب زیرزمینی روبرو هستیم و نمیشود توقع داشت این اقدامات، بهسرعت بتواند نرخ فرونشست را کاهش دهد و اگر مجموعه اقدامات تدبیر شده، به طور کامل محقق شود، حدود ۶ تا هفت سال زمان نیاز دارد که نرخ فرونشست در اصفهان به حد استاندارد برسد. بر اساس مدل طراحی شده تا سال ۱۴۰۹ نرخ فرونشست به حدود یک سانتیمتر خواهد رسید که تحقق این افق به الزاماتی نیاز دارد.
این صحبتهای الماسوندی در تناقض با کلیپی است که در فضای مجازی مغرضانه منتشر شده است و خبر از توقف فرونشست در اصفهان بر پایه اطلاعات مؤسسه پژوهشی میدهد که این مؤسسه هیچ اعتباری از نظر اعلام نرخ فرونشست ندارد.
وضعیت فوقبحرانی فرونشست در اصفهان
طبق آخرین یافتهها، از ۶۰۹ محدوده مطالعاتی کشور، ۴۲۰ محدوده و ۸۰درصد از آبخوانهای آبرفتی کشور ممنوعه است. سرانه منابع آب تجدیدپذیر کشور در حوضه آبریز فلات مرکزی ۶۰۳ مترمکعب در سال است که نشان از کمبود شدید منابع آبی در این منطقه میدهد. در حوضه فلات مرکزی از ۱۷۱ درصد منابع آب تجدیدپذیر بهرهبرداری میشود. شش هزار بنای تاریخی در دشت اصفهان – برخوار و عدم جریان دائمی زایندهرود از سراب تا پایاب آبخوان این دست هزار و ۶۰۶ کیلومترمربعی را به کام مرگ نزدیک کرده است.
فرونشست در اصفهان متوقف نشده است و کماکان با نرخ بیشینه حدود ۱۵ سانتیمتر در سال در حال پیشروی است، چنانچه جریان دائمی زایندهرود با کنترل بهرهبرداری از منابع آبهای زیرزمینی برقرار شود میتوان در بازه زمانی ۱۵ساله شاهد مهار فرونشست در اصفهان بود
در همین رابطه، علی بیت الهی، عضو هیئتعلمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی کشور در گفتوگو با خبرنگار خبر آنلاین، گفت: فرونشست در اصفهان متوقف نشده است و کماکان با نرخ بیشینه حدود ۱۵ سانتیمتر در سال در حال پیشروی است.
او با اشاره به اینکه مهار پدیده فرونشست تدریجی صورت میگیرد، افزود: چنانچه جریان دائمی زایندهرود با کنترل بهرهبرداری از منابع آبهای زیرزمینی برقرار شود میتوان در بازه زمانی ۱۵ساله شاهد مهار فرونشست در اصفهان بود.
بیت الهی با تأکید بر عدم توقف فرونشست در اصفهان، گفت: مرکز تحقیقات راه و شهرسازی کشور و همچنین سازمان زمینشناسی کشور متولی سنجش و صلاحیت اعلام یافتههای مربوط به نرخ فرونشست در کشور هستند. این نکته را باید در نظر داشت که کلانشهر اصفهان رتبه اول ریسک فرونشست در کشور را دارد و تمام این کلانشهر در سیطره فرونشست قرار دارد.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی کشور، تنها راه مهار فرونشست در اصفهان را جریان دائمی زایندهرود از سراب تا پایاب دانست و تأکید کرد: رگ حیاتی اصفهان قطع شده است و تا زمانی که جریان زایندهرود بهصورت دائمی برقرار نشود نمیتوان امیدی برای مهار فرونشست در اصفهان داشت. اگرچه در خراسان رضوی مساحت زونهای فرونشستی پنج برابر استان اصفهان است؛ اما عمده پهنای فرونشستی در دشتها قرار دارد و متأسفانه بالغ بر دو میلیون و ۷۰۰ هزار نفر در کلانشهر اصفهان متأثر از پدیده فرونشست هستند.
برای توقف روند فرونشست در اصفهان چارهای جز جریان دائمی زایندهرود نیست و از این طریق میتوان وابستگی به آبهای زیرزمینی را محدود کرد
بیت الهی ابراز امیدواری کرد که با اجرای ۲۲ طرح مهار فرونشست بهعنوان پایلوت در اصفهان به کاهش سرعت در کلانشهر اصفهان کمک شود؛ چراکه بهزعم او تمام مناطق کلانشهر تاریخی اصفهان متأثر از فرونشست است و نهتنها پهنای فرونشست در اصفهان متوقف نشده؛ بلکه نسبت به سالهای گذشته افزایش هم پیدا کرده است.
دومینوی فرونشست در اصفهان
با توجه به خطرات مرتبط با فرونشست زمین و ماهیت غیرقابلبرگشت بودن برخی از پیامدهای آن، بسیار مهم است که واقعبینانه و بهدوراز استناد به اطلاعات نادرست و مغلطه گویی این مسئله را تبیین کرد؛ چراکه دومینوی فرونشست بهزودی خود را بر اصفهان تحمیل خواهد کرد. از سوی دیگر در سالهای اخیر، میزان برداشت سالانه از منابع آبهای زیرزمینی از طریق چاهها، از ۹ میلیارد مترمکعب به ۴۷ میلیارد مترمکعب رسیده و تعداد چاهها ۱۶ برابر و میزان برداشت پنج برابر شده است.
پروسه کنتورگذاری چاهها بهعنوان راهکار کنترلی نتوانسته بهعنوان عامل بازدارنده عمل کند و از سوی دیگر هنوز آبی از دریا به اصفهان منتقل نشده است که میزان برداشت آب صنایع کاهش یابد.
بهرام نادی، عضو هیئتعلمی دانشگاه در گفتوگو با خبرنگار recive، گفت: برای توقف روند فرونشست در اصفهان چارهای جز جریان دائمی زایندهرود نیست و از این طریق میتوان وابستگی به آبهای زیرزمینی را محدود کرد.
او افزود: با دادهسازی و بازی با آمار و ارقام نمیتوان مرهمی بر زخم عمیق فرونشست در اصفهان گذاشت؛ چراکه در سال گذشته زایندهرود در دو نوبت ۱۰ روزه بازگشایی شد و قطعاً این جریان نمیتواند منجر به کنترل و کاهش آثار مخرب فرونشست در اصفهان شود. بحران فرونشست بسیار چندوجهی است و نمیتوان با دادهسازی بحران فرونشست زمین در اصفهان را نادیده گرفت.
تا زمانی که جریان دائمی زایندهرود از سراب تا پایاب برقرار نباشد، محتملترین سناریو پیشرو در مورد وضعیت فرونشست در اصفهان، سناریویی با پایان تلخ است که منجر به تشدید تخریب کمی و کیفی منابع آب زیرزمینی و افزایش پهنههای متأثر از فرونشست خواهد شد.
بهتر است بهجای انتشار محتواهای کذب و مغرضانه با عنوان توقف فرونشست در اصفهان وضعیت محتمل فرونشست و منابع آب زیرزمینی و ضرورت جریان دائمی زایندهرود و ابعاد مختلف فنی، اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی در آینده را در این سناریو به تصویر درآید.
