داستانِ پزشکیان و دو «محمدجواد»/ ظریف و آذریجهرمی چگونه آراء خاکستری را به سبد رأی پزشکیان ریختند؟
داستانِ پزشکیان و دو «محمدجواد»/ ظریف و آذریجهرمی چگونه آراء خاکستری را به سبد رأی پزشکیان ریختند؟
سیما پروانه گهر: وقتی در خردادماه سال جاری مسعود پزشکیان با لباس پوشیدن همیشه غیررسمیاش در انظار عمومی و حتی مجلس به یکباره با کت و شلوار در قاب تلویزیون ظاهر شد و به عنوان کاندیدای انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری ۱۴۰۳ عرض اندام کرد، دو چهره دیگر برای پزشکیان، برای حمایت از او و تبلیغ برای او «کت از تن درآوردند» و «آستین بالا زدند» وارد میدان شدند؛ یکی محمدجواد ظریف و دیگری محمدجواد آذری جهرمی.
ظریف و آذری جهرمی وزرای امور خارجه و ارتباطات و فناوری اطلاعات دولت حسن روحانی، کارنامههای پرخبری در زمان خود داشتند. ظریف نامش با برجام گره خورده است و در سیبل حملات نیروهای مخالف مذاکره و طیف وسیعی از اصولگرایان قرار داشت. شدت حملات البته در بین طیف ها مختلف بود اما از اساس ظریف نمادی از حکمرانی بود که به صورت عمومی به مذاق اکثریت اصولگرایان خوش نمی آمد.
در کنار ظریف با موهای سپید و چهره ای که روزگار رد خودش را بر آن جا گذاشته، محمدجواد آذری جهرمی، جوان و تازه نفس قرار داشت. وزیر دهه شصتی حسن روحانی که روزی که برای وزارت ارتباطات به مجلس معرفی شد حواشی درباره سابقه شغلی اش در یکی از نهادهای حساس بر روی نامش سایه انداخته بود. آذری جهرمی اما مطابق با ویژگی ذاتی یا اقتضای سنی و دهه شصتی بودنش برای تغییر آمده بود. او توانست در طی مدت ۴ سال فعالیت خود چهره ای جدید در افکار عمومی برای خودش ترسیم کند؛ وزیری بذله گو، خوش مشرب، آشنا به جنس و مخاطبان شبکه های اجتماعی و مخالف فیلترینگ که البته فیلتر تلگرام بعد از رخدادهای آبان ۹۸ در کارنامه اش ثبت شد. با این وجود او در مقابل موضوع فیلترینگ اینستاگرام در زمان خود ایستاد و کارش به دادستانی نیز کشیده شد.
ظریف و آذری جهرمی؛ دو بال پرواز پزشکیان در انتخابات
مسعود پزشکیان تک سوار تنهای بهارستان بود. نه عضو فراکسیونی بود نه تیمی داشت که برایش تبلیغ کند. او تنها با سابقه چند دوره نمایندگی مجلس و البته عنوان «وزیر بهداست سیدمحمدخاتمی» وارد عرصه رقابتهای انتخاباتی شد و محمدجواد ظریف و محمدجواد آذری جهرمی دو بال پرواز او به سمت پیروزی در انتخابات شدند.
حضور «محمدجواد آذری جهرمی» و «محمدجواد ظریف» در کنار مسعود پزشکیان در ایام انتخابات توانست اتمسفر مثبتی برای پزشکیان ایجاد کند و سبد رای پزشکیان را تقویت کند. یکی در دولت معاون راهبردی شد که لشکر جلیلیون و پایداری سعی دارند به هر قیمتی او را از دولت بیرون کنند اما محمدجواد آذری جهرمی حتی در بدنه دولت نیز حاضر نشد. او خود نیز گفته بود که نمی خواهد در دولت نقشی داشته باشد و تنها «برای ایران» همراه با مسعود پزشکیان در انتخابات شده است. اگرچه بعد از پایان انتخابات خبرهایی به گوش رسید که یکی از چهرههای اصلی دولت حضور آذری جهرمی در کابینه را وتو کرد. با این حال آذری جهرمی هنوز حمایت پررنگی بعضا همراه با نقد و از در دلسوزی از دولت پزشکیان دارد.
اما چگونه دو وزیر روحانی برگ برنده تحریک آراء خاکستری برای حضور پای صندوق رای و نوشتن نام مسعود پزشکیان بر روی برگههای انتخاباتی شدند؟
مخاطبان هماهنگ؛ از فعالین سیاسی تا مردم کف خیابان
ظریف و آذری جهرمی در عین این که به صورت هماهنگ برای پزشکیان تبلیغ کرده و شهر به شهر و استان به استان برای او سخنرانی می کردند در عمل دو گروه متفاوت را مخاطب قرار داده بودند. دو گروهی که در یک تقسیم بندی کلان تر عموما مرددین برای شرکت در انتخابات یا همان آراء سرگردان یا خاکستری بودند.
ظریف با توجه به وجهه دیپلماسی و سابقه کاری که در نهادهای دولتی و البته عرصه سیاست خارجی داشت توانست با اعتبار نام خود بخشی از سیاسیون ، ایرانیان خارج از کشور و البته طبقه هایی از مردم را به سمت اعتماد به پزشکیان هدایت کند.
فراموش نکنیم که ظریف به خاطر رویکردی که در ارتباط با مذاکره با دنیا و غرب دارد و نوع نگاه متفاوتش به روسیه به نوعی از جانب طیفی از مردم نماد عقل گرایی در عرصه سیاست خارجی محسوب می شود. حملات تند نیروهای جبهه پایداری و البته افراد نزدیک به سعید جلیلی در سال های اخیر توانسته بود برای او مصداق «عدو سبب خیر» شود. اگرچه اپوزیسیون خارج از کشور و البته گروهی هایی از مردم که از اساس از مساله شرکت در انتخابات عبور کرده بودند در این گروه مخاطبان جای نداشتند.
با این وجود ظریف در میان برخی چهره های دانشگاهی و نیروهای متخصص در حوزه های مختلف اعتباری نسبی داشت. ماجرای فایل صوتی او و بعد از آن سخنرانی هایی که در ایام دولت سیزدهم داشت تصویری متفاوت از زمان فعالیت در نهاد رسمی در حاکمیت ایجاد کرده بود.
خط شکنی ظریف در صحبت درباره مواردی از قبیل اعتراضات مردم و البته حضور پرسروصدایی که در میزگردهای انتخاباتی صداوسیما به خصوص در میزگرد حوزه سیاست خارجی داشت و در عمل فواد ایزدی کارشناس سیاسی اصولگرا را به گوشه رینگ راند توانست مخاطبان خاصی را هدف قرار دهد.
ظریف علاوه بر این نماد مذاکره تلقی می شود و طبیعتا دولتی که او مورد حمایت قرار می داد قرار بود دولتی در جهت عبور از انجماد سه سال گذشته – بین ۱۴۰۰ تا ۱۴۰۳- باشد. از این نظر بخشی از مخاطبان و رای دهندگان با اعتماد به این که مسعود پزشکیان در امتداد مسیر مذاکره رفتار خواهد کرد به پای صندوق رای رفتند. شاید همین رویکردها بود بذر کینه ظریف را به اندازه ای در دل رقبای پزشکیان کاشت که ان ها ۹ ماه با فشار تمام بر دولت از هر طریقی اعمال نفوذ و فشار کردند تا در نهایت کار ظریف به استعفا و رفتن از دولت کشید.
در طرف دیگر محمد جواد آذری جهرمی جوان قرار داشت. مخاطبانش فعالیت توئیتری ، جوان ها و گروهی دیگر از مردم بودند. آذری جهرمی در ویدئویی که برای تبلیغ منتشر کرد جمله ای کلیدی گفت:« سهم تان را بگیرید».
مشخصا همچون محمدجواد ظریف، بخشی از گروههای دارای امکان رای دادن که تصمیم به تحریم انتخابات با دلایل مختلف داشتند ، مخاطب آذری جهرمی نیز نبودند. آذری جهرمی نیز توانست با سخنرانی های خود و شدت و حدتی که علیه رویکردهای سعید جلیلی در نظر گرفته بود، مخاطبان سردرگمی که بین رای دادن و ندادن معطل بودند را به سمت صندوق رای هدایت کند.
آذری جهرمی از ظریف بی پرده تر سخنرانی می کرد، فرصت های موجود در بستر فضای مجازی را می شناخت و می دانست حاضران در شبکه های اجتماعی چه دلخوری هایی دارند و چه مطالباتی در سر پنهان کرده اند.
تحریک آراء خاکستری برای رأی به پزشکیان با تایید وجود مشکلات
هم آذریجهرمی و هم ظریف در ادبیات و گفتههای خود در ایام انتخابات چند محور مشترک در سخنان خود داشتند. آنها وضعیت بغرنج و مشکلات شدید کشور را انکار نمی کردند و با تایید دلخوری ها و مشکلات و حق دادن به کسانی که نمی خواهند در انتخابات شرکت کنند ، از مردم دعوت کردند که برای عبور از وضعیت فعلی و ممانعت از بدتر شدن اوضاع رای بدهند. این مساله هر اندازه کم و محدود توانست نوعی از باورپذیری برای امکان تغییر از صندوق رای را برای مخاطبان ایجاد کند.
آذری جهرمی در ویدئوی معروف خود در ابتدای سخنانش می گوید که ممکن است برخی از مردم در حالت قهر و دلخوری باشند و البته حق دارند. این تایید مشکلات از جانب این دو چهره توانست فضایی را ایجاد کند که مسعود پزشکیان چهره ای منکر مشکلات فعلی نیست. علاوه بر این که برخلاف بسیاری از چهره های اصولگرا مساله رأی در ادبیات ظریف و آذری جهرمی نوعی تکلیف شرعی یا تعهد اخلاقی تفسیر نشد. هر دو بال پزشکیان در ایام انتخابات تاکید موکد داشتند که رای دادن فرصتی در حال از دست رفتن است.
القای این تصویر که رای دادن نه نوعی تکلیف که فرمی از حق است که استفاده از آن در شرایط فعلی برای بدتر شدن اوضاع ضروری است، در عمل قسمتی از آراء خاکستری را هدف قرار داد که منتظر نوعی از همدلی و احترام به حقوق شان بودند.
دو قطبیسازی به نفع پزشکیان با هدف قرار دادن سعید جلیلی
سومین استراتژی که ظریف و آذری جهرمی در موضوع فعالیت برای پزشکیان در پیش گرفتند تاکید و تفسیر مکرر بر رویکردهای رقیب پزشکیان به خصوص سعید جلیلی بود. به واقع در دور نخست انتخابات کمتر فضای تقابلی بین قالیباف با پزشکیان دیده می شد و علیرغم این که هر دو از دو جناح رو به رو بودند دوقطبی بین آن ها شکل نگرفت.
در دور نخست انتخابات گویی دو، دو قطبی در جریان بود؛ نخست بین سعید جلیلی و مسعود پزشکیان و دوم بین سعید جلیلی و محمدباقر قالیباف. در این شرایط ظریف و آذری جهرمی هوشمندانه رویکردها و تندروی های جلیلی و تیم او را هدف قرار دادند و با این اقدام در تشدید هر دو دو قطبی موثر بودند.
این رویکرد در دور دوم رقابت البته تشدید شد. هر دو این چهره ها به خوبی می دانستند که نتیجه این دو قطبی به نفع پزشکیان است. شاید هر دو برای این کار از قبل نیز آمادگی پیدا کرده بودند کما این که آذری جهرمی بعدها در گفت و گویی تایید کرد که هم او و هم ظریف برای کاندیداتوری علی لاریجانی و حضور در کنار او آماده می شدند اما دست روزگار یا دست نظارت استصوابی سرنوشت دیگری را برای همه این چهرهها رقم زد.
ظریف و آذری جهرمی بدون شک تاثیر مهمی در پیروزی مسعود پزشکیان داشتند. «کینگمیکر»های انتخابات تیرماه ۱۴۰۳ که پیشینه و قدرت سخنوری شان را در انتخابات ریاست جمهوری چهاردهم به کار گرفتند. برای ایران یا برای پزشکیان.
سرنوشت این دو چهره اما تا اینجای کار قابل توجه بود؛ آذری جهرمی از اساس در دولت حاضر نشد و محمدجواد ظریف نیز ۹ ماه سخت را پشت سرگذاشت و در نهایت بهای این حمایت و فعالیت را نیز با یک برکناری با اسم استعفا در کارنامه خود پرداخت کرد.
2727
