سارا کریمان: نشستی با محوریت «مرگ خودخواسته» به همت ماهنامه فرهنگ، هنر و ادبیات تجربه و با حضور جمعی از پزشکان، هنرمندان و پژوهشگران، در مؤسسه فرهنگیـ هنری «یک اتفاق ساده» برگزار شد. در این نشست دکتر عبدالرحمن نجل رحیم (متخصص مغز و اعصاب و عصبشناس)، پانیذ پژوهی (متخصص ژنتیک)، پانتهآ بهرام (بازیگر سینما و تئاتر)، امیلی امرایی (روزنامهنگار) و مجید برزگر (کارگردان و فیلمساز) حضور داشتند و از منظرهای گوناگون به پدیده خودکشی پرداختند.
پیش از آغاز گفتوگوها، مستند «بدونِ خروج» ساخته عادل محقق (محصول بلاروس، ۲۰۱۵) به نمایش درآمد؛ فیلمی که به گفته برخی سخنرانان، بر وضعیت تعلیق، انتظار برای زندگی و فقدان افق امید تأکید دارد.
در ابتدای نشست، صالح تسبیحی با اشاره به اهمیت و حساسیت موضوع خودکشی گفت: خودکشی ــ مرگ خودخواسته یا هر نام دیگری که برای آن انتخاب شود ــ پدیدهای تلخ و بیرحم است که هیچ معادلی توان بزککردن آن را ندارد. او تأکید کرد پرداختن به این موضوع، چه در قالب نوشتار و چه گفتوگو، خود نوعی جسارت فکری و اخلاقی است. به گفته تسبیحی، ماهنامه تجربه با رویکردی حساس نسبت به مسائل اجتماعی میکوشد دستکم چرایی موج خودکشیهایی را که در ماههای اخیر رخ داده، واکاوی کند. او افزود برگزاری نشستها در کنار انتشار مطالب مکتوب، راهی برای بسط یک موضوع از مسیرهای متنوع است؛ مسیری که امکان جذب مخاطبان تازه و ایجاد فضای گفتوگو و تعامل را فراهم میکند.
خودکشی؛ فروپاشی میدان زندگی
نخستین سخنران نشست، دکتر عبدالرحمن نجل رحیم، خودکشی را از منظر عصبشناسی و علوم شناختی بررسی کرد و گفت خودکشی نه صرفاً یک مسئله ذهنی یا ژنتیکی، بلکه حاصل برهمکنش پیچیده عوامل بیولوژیک، روانیـ عاطفی و بهویژه زیستـ اجتماعی است. به باور او، گرایش به زندگی یا مرگ از دل پیوند بدن با جهان بیرونی، روابط انسانی و زیستجهان اجتماعی شکل میگیرد و فروپاشی این پیوند ــ فاصله گرفتن از آینده، دیگران و معنا ــ میتواند فرد را به سوی خودکشی سوق دهد.
او خودکشی را «فروپاشی میدان زندگی» توصیف کرد؛ وضعیتی که در آن افق آینده از میان میرود و جهان برای فرد به بنبست بدل میشود.
نجل رحیم تأکید کرد انسان موجودی صرفاً ذهنی نیست، بلکه موجودی بدنمند و اجتماعی است که معنا را از خلال رابطه با دیگران و جهان پیرامون تجربه میکند. او همچنین با اشاره به فیلم «بدون خروج» گفت این اثر بر انتظار برای زندگی در برابر مرگ و فقدان خروجی امیدوارکننده تأکید دارد.
این عصبشناس در ادامه، با اشاره به استعاره «خودکشی نهنگها»، از فروپاشی ارتباط بدن با اکوسیستم سخن گفت و آن را معادل اجتماعیِ گسست انسان از زیستجهانش دانست. او همچنین به ریسک بالای خودکشی در مبتلایان به اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی اشاره کرد؛ ریسکی که حاصل ترکیب عوامل ژنتیکی، روانی و فشارهای اجتماعی و اقتصادی است.
ژنتیک، محیط و فشارهای فرهنگی
پانیذ پژوهی، سخنران بعدی، به بررسی نقش ژنتیک، اپیژنتیک و محیط در بروز رفتارهای خودکشی پرداخت و تأکید کرد ژنتیک تنها بخشی از ماجراست. به گفته او، محیط، تجربههای زیسته، سبک زندگی و وضعیت زیستـ اجتماعی میتوانند ژنهای مرتبط با اختلالات روانی را فعال یا غیرفعال کنند. پژوه همچنین به تفاوتهای جنسیتی اشاره کرد و گفت اگرچه مردان نرخ مرگومیر بالاتری در خودکشی دارند، اما زنان در مجموع اقدام به خودکشی بیشتری انجام میدهند؛ تفاوتی که به انتخاب روشها و فشارهای اجتماعی بازمیگردد.
او در ادامه به نقش عوامل اجتماعی و فرهنگی پرداخت و گفت شرم، گناه فرهنگی و فشارهای اجتماعی ــ بهویژه در جوامع خاورمیانه و شرق آسیا ــ تأثیر مستقیمی بر نرخ خودکشی دارند. کمبود پیوندهای خانوادگی، تنشهای اجتماعی و نبود سازوکارهای حمایتی، بهخصوص برای جوانان و سالمندان، از دیگر عوامل خطرزا هستند. پژوه همچنین درباره نقش رسانهها و شبکههای اجتماعی هشدار داد و گفت روایتهای سطحی یا رمانتیک از خودکشی میتواند پیامدهای خطرناکی به همراه داشته باشد.
تجربه زیسته، رسانه و اسطورهسازی
پانتهآ بهرام، بازیگر سینما و تئاتر، خودکشی را بهمثابه یک تجربه زیستی بررسی کرد و با اشاره به افزایش موارد خودکشی منجر به مرگ در سالهای اخیر، سستی پیوندهای خانوادگی را وجه مشترک بسیاری از این موارد دانست. او سوءمصرف شبکههای اجتماعی و رواج روانشناسی زرد در پلتفرمهای مجازی را از عوامل تشدیدکننده این بحران معرفی کرد.
در ادامه، امیلی امرایی با مرور کتاب «خدای وحشی: مطالعهای در باب خودکشی» نوشته ای. ال. آلوارز، به اسطورهسازی پیرامون خودکشی نویسندگانی چون سیلویا پلات، سارا کین و ویرجینیا وولف پرداخت. او تأکید کرد مرگ این نویسندگان، فقدانی بزرگ است و نباید با تقلیلدادن یا رمانتیزهکردن، آن را به روایتی مصرفی بدل کرد؛ چراکه چنین رویکردی فهم رنج واقعی این افراد را مخدوش میکند.
یوتونازی؛ پرسشی اخلاقی
مجید برزگر، فیلمساز، نیز به استیتمنت فیلم خود درباره یوتونازی در کهنسالی اشاره کرد و گفت برای پرداختن به این موضوع ناگزیر بوده دلایل اخلاقی و انسانی پایاندادن به زندگی در شرایط بیماری و ناتوانی شدید را بهدقت بررسی کند. او بخشی از این استیتمنت را برای حاضران خواند.
در پایان نشست، بخش پرسش و پاسخ برگزار شد و موضوعاتی مانند یوتونازی، رنج، پیری و بیماریهای صعبالعلاج به چالش کشیده شد. دکتر نجل رحیمی در این بخش با تأکید بر موضع حرفهای خود، مسئولیت پزشک را حفظ و تداوم زندگی دانست.
5959