خانه تاریخی تیزنو به شماره ۲۵۷۳ در ردیف آثار ملی ایران به ثبت رسیده و یکی از بزرگترین و زیباترین خانههای محله قلعه است که در ضلع شرقی میدان اصلی این محله واقع شده است. پیکره اصلی خانه متعلق به دوره صفویه است که تغییرات عمدهای در دوره قاجار و اوایل پهلوی به خود دیده است. محله قلعه قدیمیترین محله شهر دزفول بوده که در اصل به خاطر همجواری با قلعه نظامی که به خاطر حفاظت از پل ساسانی ساخته شده بود به این نام شهرت یافته است.
خانه تیزنو یکی از کهنترین خانههای شهر دزفول است. این خانه به شماره ۲۵۷۳ در ردیف آثار ملی ایران به ثبت رسیده و یکی از بزرگترین و زیباترین خانههای محله قلعهاست که از دید شیوه مهرازی همه ویژگیهای خانههای دزفول را دارا میباشد. این سازه در ضلع شرقی میدان اصلی محله قلعه دزفول گسترده شدهاست و با زیستبوم و روش زندگی شهر سازگار است. پیکره و کالبد سازه به زمان صفویه باز میگرد که دگرگونیهای زیادی در زمان قاجار و آغازه پهلوی به خود دیدهاست. این خانه دارای هشت در ورودی، ایوان مرکزی، اتاقهایی در ایوانها، غلام گردش، شبستان و شوادون میباشد. نمای زیبای خانه با قوسهای رومی و پنج و هفت با وجود تنوع خود تقارنی زیبا و شکوه خاصی را به نمایش گذاشته است.
خانه تیزنو دزفول برگرفته از هویت غنی معماری دزفول با مصالحی از آجر و خشت و به شیوه یک ایوانه اصفهانی ساخته شده است. ورودی بنا در مجاورت حوزه علمیه معزی قرار گرفته است. و ورود به خانه از ضلع غربی بنا و از سمت مرکز محله قلعه صورت میگیرد (با احداث خیابان ساحلی این مرکزیت از بین رفته است.) در دو طرف سر در ورودی سکوهای کوچکی به نام خواجه نشین قرار دارد که برای استراحت رهگذران خسته و یا نشستن کسی که جهت باز شدن در به انتظار مانده مورد استفاده قرار میگرفته است.
پس از عبور از سردری بزرگ و زیبا وارد فضای مسقفی به نام “هشتی” میشویم که به عنوان فضای تقسیم کننده عمل مینموده به نحوی که از سمت چپ آن به بیرونی (قسمت پذیرایی از مهمانان) و از سمت راست آن به اندرونی میرسیم. هشتی فضایی چند ضلعی است که کل خانه را از دید غریبهها مخفی نگه می دارد به طوری که اگر در خانه باز بماند داخل خانه از خیابان قابل دیدن نیست. هشتی یک مزیت دیگر هم داشته و در واقع حکم لابی خانه های امروزی را دارد که وقتی غریبه ای به آن وارد می شود، می تواند تا زمان رسیدن میزبان و آماده شدن او، (درباره خانه های قدیمی، مشخصا حجاب کردن خانم ها) توقف کوتاهی داشته باشد. زیر سقف عرق چین هشتی رسمی بندی (کاربندی) شده است و این رسمی بندیها از نوع دوازده ضلعی هشت و نیم هشت پرکار میباشد. کفسازی هشتی از جنس قلوه سنگ رودخانهای میباشد. اندرونی یا حیاط اختصاصی بنا معمولا جهت سکونت اهالی خانه مورد استفاده قرار میگرفته که در حال حاضر ورودی آن از سمت هشتی مسدود و در تملک شخص دیگری است.
بعد از هشتی نوبت به حیاط مرکزی خانه تیزنو می رسد که در آن حوض و باغچه و درخت وجود دارد. این حیاط، ایوان هایی در اطراف خود دارد که با بالا رفتن از پله ها باید به آنها برسید. این ایوان ها در واقع جلوی اتاق هایی هستند که درهای شیشه رنگی و ارسی های زیبایشان به ایوان باز می شود. در کنار این ایوانها هم غلام گردش قرار داشته. یعنی مسیری برای تردد خدمتکاران خانه.
فضای اصلی خانه درونگرا بوده و دارای یک ایوان اصلی در طبقه همکف و دو ایوان فرعی در طبقه اول است. کفسازی حیاط با استفاده از آجرهایی با ابعاد ۲۰،۲۰،۳ صورت گرفتهاست. بنا دو طبقه بوده و طبقه همکف آن به واسطه ۴ پله از حیاط بالاتر میباشد. در جلوی ایوان اصلی و اتاقهای طبقه همکف صفه وجود دارد.
طاق های خانه تیزنو یکی از دیدنی ترین بخش های آن هستند. چون در قسمت بالای طاقها آجرچینی ها طرحهای متنوعی ایجاد شده و شیشههای رنگی ارسی آن نمای زیبایی به وجود آورده اند.
در حال حاضر خانه تیزنو تغییر کاربری داده و به عنوان اداره میراث فرهنگی دزفول از آن استفاده میشود و یکی از جاذبههای گردشگری دزفول محسوب میشود.
48
