حکمت‌های گشاینده

۱- نافرجام و خوش انجام

امام باقر (علیه السلام) : «فَلَرُبَّ حَریص عَلی أَمْر مِنْ أُمُورِ الدُّنْیا قَدْ نالَهُ، فَلَمّا نالَهُ کانَ عَلَیْهِ وَبالاً وَشَقِیَ بِهِ وَلَرُبَّ کارِه لاَِمْر مِنْأُمُورِالاْخِرَةِ قَدْنالَهُ فَسَعِدَبِهِ.»
چه بسا حریصی بر امری از امور دنیا دست یافته و چون بدان رسیده باعث نافرجامی و بدبختی او گردیده است، و چه بسا کسی که برای امری از امور آخرت کراهت داشته و بدان رسیده، ولی به وسیله آن سعادتمند گردیده است.(1)

۲- بهترین فضیلت و برترین جهاد
امام باقر (علیه السلام) : «لا فَضیلَةَ کَالْجِهادِ، وَ لا جِهادَ کَمُجاهَدَةِ الْهَوی.»
فضیلتی چون جهاد نیست، و جهادی چون مبارزه با هوای نفس نیست.(2)

۳- استقامت بزرگ
امام باقر (علیه السلام): «أُوصیکَ بِخَمْس إِنْ ظُلِمْتَ فَلا تَظْلِمْ وَ إِنْ خانُوکَ فَلا تَخُنْ، وَ إِنْ کُذِّبْتَ فَلا تَغْضَبْ، وَ إِنْ مُدِحْتَ فَلا تَفْرَحْ وَ إِنْ ذُمِمْتَ فَلا تَجْزَعْ.»
تو را به پنج چیز سفارش می کنم۱ـ اگر مورد ستم واقع شدی ستم مکن،۲ـ اگر به تو خیانت کردند، خیانت مکن،۳ـ اگر تکذیبت کردند، خشمگین مشو،۴ـ اگر مدحت کنند، شاد مشو،۵ـ و اگر نکوهشت کنند بیتابی مکن.(3)

۴- پذیرش سخن پاک
امام باقر (علیه السلام): «خُذُوا الْکَلِمَةَ الطَّیِّبَةَ مِمَّنْ قالَها وَ إِنْ لَمْ یَعْمَلْ بِها.»
سخن طیّب و پاکیزه را از هر که گفت بگیرید، اگرچه او خود، بدان عمل نکند.(4)

۵- زیبایی حلمِ با علم
امام باقر (علیه السلام): «ماشیبَ شَیْءٌ بِشَیْء أَحْسَنَ مِنْ حِلْم بِعِلْم.»
چیزی با چیزی نیامیزد که بهتر از حلم با علم باشد.(5)

۶- کمالِ جامع انسانی
امام باقر (علیه السلام): «أَلْکَمالُ کُلُّ الْکَمالِ أَلتَّفَقُهُ فِی الدّینِ وَ الصَّبْرُ عَلَی النّائِبَةِ وَ تَقْدیرُ الْمَعیشَةِ.»
همه کمال در سه چیز است ۱ـ فهم عمیق در دین، ۲ـ صبر بر مصیبت و ناگواری، ۳ـ و اندازه گیری خرج زندگانی.(6)

۷- سه خصلت نیکو
امام باقر (علیه السلام) : «ثَلاثَةٌ مِنْ مَکارِمِ الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ أَنْ تَعْفُوَ عَمَّنْ ظَلَمَکَ، وَ تَصِلَ مَنْ قَطَعَکَ، وَ تَحْلُمَ إِذا جُهِلَ عَلَیْکَ.»
سه چیز از مکارم دنیا و آخرت است۱ـ گذشت کنی از کسی که به تو ستم کرده است،۲ـ بپیوندی به کسی که از تو بریده است،۳ـ و بردباری ورزی در وقتی که با تو به نادانی برخورد شود.(7)

۸- اصرار در دعا
امام باقر (علیه السلام) :«إِنَّ اللّهَ کَرِهَ إِلْحاحَ النّاسِ بَعْضِهِمْ عَلی بَعْض فِی الْمَسْأَلَةِ وَ أَحَبَّ ذلِکَ لِنَفْسِهِ، إِنَّ اللّهَ جَلَّ ذِکْرُهُ یُحِبُّ أَنْ یُسْأَلَ وَ یُطْلَبَ ما عِنْدَهُ.»
خدا را بد آید که مردم در خواهش از یکدیگر اصرار ورزند، ولی اصرار را در سؤال از خودش دوست دارد، همانا خداوند ـ که یادش بزرگ است ـ دوست دارد که از او سؤال شود و آنچه نزد اوست طلب گردد.(8)

۹- فضیلت عالم بر عابد
امام باقر (علیه السلام) : «عالِمٌ یُنْتَفَعُ بِعِلْمِهِ أَفْضَلُ مِنْ سَبْعینَ أَلْفَ عابِد.»
دانشمندی که از علمش استفاده شود، از هفتاد هزار عابد بهتر است.(9)

۱۰- دو خصلت عالم
امام باقر (علیه السلام): «لا یَکُونُ الْعَبْدُ عالِمًا حَتّی لا یَکُونَ حاسِدًا لِمَنْ فَوْقَهُ وَ لا مُحَقِّرًا لِمَنْ دُونَهُ.»
هیچ بنده ای عالم نباشد تا این که به بالا دست خود حسد نبرد و زیر دست خود را خوار نشمارد.(10)

۱۱- سه پاداش
امام باقر (علیه السلام): «مَنْ صَدَقَ لِسانُهُ زَکا عَمَلُهُ، وَ مَنْ حَسُنَتْ نِیَّتُهُ زیدَ فی رِزْقِهِ، وَ مَنْ حَسُنَ بِرُّهُ بِأَهْلِهِ زیدَ فی عُمْرِهِ.»
هر که زبانش راست است کردارش پاک است و هر که خوش نیّت است روزی اش فزون است و هر که با اهلش نیکی می کند به عمرش افزوده شود.(11)

۱۲- پرهیز از کسالت
امام باقر (علیه السلام): «إِیّاکَ وَ الْکَسَلَ وَ الضَّجْرَ فَإِنَّهُما مِفْتاحُ کُلِّ شَرٍّ، مَنْ کَسِلَ لَمْ یُؤَدِّ حَقًّا وَ مَنْ ضَجِرَ لَمْ یَصْبِرْ عَلی حَقٍّ.»
از کسالت و تنگدلی بپرهیز که این دو کلید هر بدی باشند، هر که کسالت ورزد حقّی را نپردازد، و هر که تنگدل شود بر حقّ شکیبا نَبُوَد.(12)

۱۳- بدترین حسرت در روز قیامت
امام باقر (علیه السلام): «إِنَّ أَشَدَّ النّاسِ حَسْرَةً یَوْمَ الْقِیمَةِ عَبْدٌ وَصَفَ عَدْلاً ثُمَّ خالَفَهُ إِلی غَیْرِهِ.»
پر حسرتترین مردم در روز قیامت، بنده ای است که عدلی را وصف کند و خودش خلاف آن را عمل کند.(13)

۱۴- نتایج صله رحم
امام باقر (علیه السلام): «صِلَةُ الاَْرْحامِ تُزَکِّی الاَْعْمالَ وَ تُنْمِی الاَْمْوالَ وَ تَدْفَعُ الْبَلْوی وَ تُیَسِّرُ الْحِسابَ وَ تُنْسِیءُ فِی الاَْجَلِ.»
صله ارحام، اعمال را پاکیزه گرداند و اموال را بیفزاید و بلا را بگرداند و حساب را آسان کند و اجل را به تأخیر اندازد.(14)

۱۵- نیکو گفتاری با دیگران
امام باقر (علیه السلام): «قُولُوا لِلنّاسِ أَحْسَنَ ما تُحِبُّونَ أَنْ یُقالَ لَکُمْ.»
به مردم بگویید بهتر از آن چیزی که خواهید به شما بگویند.(15)

۱۶- هدیّه الهی
امام باقر (علیه السلام): «إِنَّ اللّهَ یَتَعَهَّدُ عَبْدَهُ الْمُؤْمِنَ بِالْبَلاءِ کَما یَتَعَهَّدُ الْغائِبُ أَهْلَهُ بِالْهَدِیَّةِ وَ یَحْمیهِ عَنِ الدُّنْیا کَما یَحْمِی الطَّبیبُ الْمَریضَ.»
همانا خداوند بنده مؤمنش را با بلا مورد لطف قرار دهد، چنان که سفر کرده ای برای خانواده خود هدیّه بفرستد، و او را از دنیا پرهیز دهد، چنان که طبیب مریض را پرهیز دهد.(16)

۱۷- راستگویی و ادای امانت
امام باقر (علیه السلام): «عَلَیْکُمْ بِالْوَرَعِ وَ الاِْجْتَهادِ وَ صِدْقِ الْحَدیثِ وَ أَداءِ الاَْمانَةِ إِلی مَنِ ائْتَمَنَکُمْ عَلَیْها بَرًّا کانَ أَوْ فاجِرًا، فَلَوْ أَنَّ قاتِلَ عَلِیِّ بْنِ أَبی طالِب عَلَیْهِ السَّلامُ إِئْتَمَنَنی عَلی أَمانَة لاََدَّیْتُها إِلَیْهِ.»
بر شما باد پارسایی و کوشش و راستگویی و پرداخت امانت به کسی که شما را امین بر آن دانسته، نیک باشد یابد. و اگر قاتل علی بن ابیطالب(علیه السلام) به من امانتی سپرد، هر آینه آن را به او برخواهم گرداند.(17)

۱۸- تعریف غیبت و بهتان
امام باقر (علیه السلام): «مِنَ الْغیبَةِ أَنْ تَقُولَ فی أَخیکَ ما سَتَرَهُ اللّهُ عَلَیْهِ، وَ أَنَّ الْبُهْتانَ أَنْ تَقُولَ فی أَخیکَ ما لَیْسَ فیهِ.»
غیبت آن است که درباره برادرت چیزی را بگویی که خداوند بر او پوشیده و مستور داشته است. و بهتان آن است که عیبی را که در برادرت نیست به او ببندی.(18)

۱۹- دشنام گو، مبغوض خداست
امام باقر (علیه السلام): «إِنَّ اللّهَ یُبْغِضُ الْفاحِشَ المُتَفَحِّشَ.»
خداوند، دشنام گوی بی آبرو را دشمن دارد.(19)

۲۰- نشانه های تواضع
امام باقر (علیه السلام): «أَلتَّواضُعُ أَلرِّضا بِالَْمجْلِسِ دُونَ شَرَفِهِ، وَ أَنْ تُسَلِّمَ عَلی مَنْ لَقیتَ وَ أَنْ تَتْرُکَ الْمِراءَ وَ إِنْ کُنْتَ مُحِقًّا.»
تواضع و فروتنی آن است که (آدمی) به نشستن در آنجا که فروتر از شأن اوست راضی باشد، و این که به هر کس رسیدی سلام کنی، و جدال را وانهی گرچه بر حقّ باشی.(20)

۲۱- پاکدامنی، بهترین عبادت
امام باقر (علیه السلام): «أَفْضَلُ الْعِبادَةِ عِفَّةُ الْبَطْنِ وَ الْفَرْجِ.»
بالاترین عبادت، عفّت شکم و شهوت است.(21)

۲۲- نشانه شیعه واقعی
امام باقر (علیه السلام): «ما شیعَتُنا إِلاّ مَنِ اتَّقَی اللّهَ وَ أَطاعَهُ.»
شیعه ما نیست، مگر آن که تقوای الهی داشته باشد و خدا را فرمان بَرَد.(22)

۲۳- ریشه گناه، نشناختن خداست
امام باقر (علیه السلام) : «ما عَرَفَ اللّهَ مَنْ عَصاهُ.»
خدا را نشناخته آن که نافرمانی اش کند.(23)

۲۴- عقل، بهترین مخلوق الهی
امام باقر (علیه السلام): «لَمّا خَلَقَ اللّهُ الْعَقْلَ اسْتَنْطَقَهُ ثُمَّ قالَ لَهُ أَقْبِلْ فَأَقْبَلَ. ثُمَّ قالَ لَهُ أَدْبِرْ فَأَدْبَرَ ثُمَّ قالَ وَ عِزَّتی وَ جَلالی ما خَلَقْتُ خَلْقًا هُوَ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْکَ وَ لا أَکْمَلْتُکَ إِلاّ فیمَنْ أُحِبُّ، أَما إِنّی إِیّاکَ آمُرُ وَ إِیّاکَ أَنْهی وَ إِیّاکَ أُعاقِبُ وَ إِیّاکَ أُثیبُ.»
چون خداوند، عقل را آفرید از او بازپرسی کرد، به او گفت پیش آی! پیش آمد. گفت بازگرد. بازگشت. فرمود به عزّت و جلالم سوگند، مخلوقی را که از تو به پیشم محبوبتر باشد نیافریدم. و تو را تنها به کسانی که دوستشان دارم به طور کامل دادم. همانا امر و نهی و کیفر و پاداشم متوجّه توست.(24)

۲۵- بر اساس عقل
امام باقر (علیه السلام): «إِنَّما یُداقُّ اللّهُ الْعِبادَ فِی الْحِسابِ یَوْمَ الْقِیمَةِ عَلی قَدْرِ ما آتاهُمْ مِنَ الْعُقُولِ فِی الدُّنْیا.»
خداوند در روز قیامت در حساب بندگانش، به اندازه عقلی که در دنیا به آنها داده است، دقّت و باریک بینی می کند.(25)

۲۶- مزدِ معلّم و متعلّم
امام باقر (علیه السلام) : «إِنَّ الَّذی یُعَلِّمُ الْعِلْمَ مِنْکُمْ لَهُ أَجْرٌ مِثْلُ أَجْرِ الْمُتَعَلِّمِ وَ لَهُ الْفَضْلُ عَلَیْهِ، فَتَعَلَّمُوا الْعِلْمَ مِنْ حَمَلَةِ الْعِلْمِ وَ عَلِّمُوهُ إِخْوانَکُمْ کَما عَلَّمَکُمُوهُ الْعُلَماءُ.»
آن که از شما به دیگری علم آموزد مزد او به مقدار مزد دانشجوست و از او هم بیشتر.
از دانشمندان دانش فراگیرید و آن را به برادران دینی خود بیاموزید، چنان که دانشمندان به شما آموختند.(26)

۲۷- گناهِ فتوا دهنده بی دانش
امام باقر (علیه السلام) : «مَنْ أَفْتَی النّاسَ بِغَیْرِ عِلْم وَ لا هُدًی لَعَنَتْهُ مَلائِکَةُ الرَّحْمَةِ وَ مَلائِکَةُ الْعَذابِ وَ لَحِقَهُ وِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِفُتْیاهُ.»
هر که بدون علم و هدایت به مردم فتوا دهد، فرشتگان رحمت و فرشتگان عذاب او را لعنت کنند و گناه آن که به فتوایش عمل کند دامنگیرش شود.(27)

۲۸- عالمان دوزخی
امام باقر (علیه السلام): «مَنْ طَلَبَ الْعِلْمَ لِیُباهِیَ بِهِ الْعُلَماءَ، أَوْ یُمارِیَ بِهِ السُّفَهاءَ أَوْ یَصْرِفَ بِهِ وُجُوهَ النّاسِ إِلَیْهِ فَلْیَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النّارِ إِنَّ الرِّئاسَةَ لاتَصْلُحُ إِلاّ لاَِهْلِها.»
هر که علم و دانش را جوید برای آن که بر علما ببالد یا با سفها بستیزد یا مردم را متوجّه خود کند، باید آتش دوزخ را جای نشستن خود گیرد; همانا ریاست جز برای اهلش شایسته نیست.(28)

۲۹- سرنگونان جهنّمی
امام باقر (علیه السلام)درباره آیه شریفه «فَکُبْکِبُوا فیها هُمْ وَ الْغاوُنَ»; یعنی «اینها و گمراهان در دوزخ سرنگون گردند.»، فرمود :
«فی قَوْلِ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ «فَکُبْکِبُوا فیها هُمْ وَ الْغاوُنَ»(سوره شعرا, آیه ۹۴).قالَ هُمْ قَوْمٌ وَصَفُوا عَدْلاً بِأَلْسِنَتِهِمْ ثُمَّ خالَفُوهُ إِلی غَیْرِهِ.»
ایشان گروهی باشند که عدالت را به زبان بستایند، امّا در عمل با آن مخالفت ورزند!(29)

۳۰- غیر خدا را تکیه گاه نگیرید
امام باقر (علیه السلام): «لا تَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللّهِ وَلیجَةً فَلا تَکُونُوا مُؤْمِنینَ فَإِنَّ کُلَّ سَبَب وَنَسَب وَقَرابَة وَوَلیجَة وَبِدْعَة وَشُبْهَة مُنْقَطِعٌ إِلاّ ما أَثْبَتَهُ الْقُرآنُ.»
غیر خدا را برای خود تکیهگاه و محرم راز مگیرید که در آن صورت مؤمن نیستید، زیرا هر وسیله و پیوند و خویشی و محرم راز و هرگونه بدعت و شبهتی، نزد خدا، بریده و بی اثر است جز آنچه را که قرآن، اثبات کرده است.[و آن ایمان و عمل صالح است.](30)

۳۱- نشانه های فقیهِ پارسا
امام باقر (علیه السلام): «إِنَّ الْفَقیهَ حَقَّ الْفقیهِ أَلزّاهِدُ فِی الدُّنْیا، أَلرّاغِبُ فِی الاْخِرَةِ أَلْمُتَمَسِّکُ بِسُنَّةِ النَّبِیِّ(صلی الله علیه وآله وسلم).»
فقیه حقیقی، زاهد در دنیا، مایل به آخرت و چنگ زننده به سنّت پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله وسلم) است.(31)

۳۲- شوخیِ بدون فحش
امام باقر (علیه السلام): «إِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ یُحِبُّ الْمُلاعِبَ فِی الْجَماعَةِ بِلا رَفَث.»
خدای عزّوَجلّ آن کس را که میان جمعی شوخی و خوشمزگی کند دوست دارد، در صورتی که فحشی در میان نباشد.(32)

۳۳- عذاب زودرسِ سه خصلت
امام باقر (علیه السلام): «ثَلاثُ خِصال لا یَمُوتُ صاحِبُهُنَّ أَبَدًا حَتّی یَری وَ بالَهُنَّ أَلْبَغْیُ، وَ قَطیعَةُ الرَّحِمِ وَ الَْیمینُ الْکاذِبَةُ یُبارِزُ اللّهَ بِها.»
سه خصلت است که مرتکبشان نمیرد تا وبالشان را بیند ستمکاری و از خویشان بریدن و قسم دروغ که نبرد با خداست.(33)

۳۴- مطلوبِ خدا
امام باقر (علیه السلام): «ما مِنْ شَیْء أَفْضَلُ عِنْدَ اللّهِ عَزَّوَجَلَّ مِنْ أَنْ یُسْأَلَ وَ یُطْلَبَ مِمّا عِنْدَهُ.»
چیزی نزد خداوند عزَّوجَلّ بهتر از این نیست که از او درخواست شود و از آنچه نزد اوست خواسته شود.(34)

۳۵- پافشاری در دعا
امام باقر (علیه السلام): «وَ اللّهِ لا یُلِحُّ عَبْدٌ مُؤْمِنٌ عَلَی اللّهِ عَزَّوَجَلَّ فی حاجَتِهِ إِلاّ قَضاها لَهُ.»
به خدا سوگند هیچ بنده ای در دعا پافشاری و اصرار به درگاه خدای عزّوجلّ نکند، جز این که حاجتش را برآورد.(35)

۳۶- دعا کردن در سحر
امام باقر (علیه السلام): «إِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ یُحِبُّ مِنْ عِبادِهِ الْمُؤْمِنینَ کُلَّ عَبْد دَعّاء فَعَلَیْکُمْ بِالدُّعاءِ فِی السَّحَرِ إِلی طُلُوعِ الشَّمْسِ فَإِنَّها ساعَةٌ تُفْتَحُ فیها أَبْوابُ السَّماءِ، وَ تُقْسَمُ فیهَا الاَْرْزاقُ، وَ تُقْضی فیهَا الْحَوائِجُ الْعِظامُ.»
همانا خداوند عزّوجلّ از میان بندگان مؤمنش آن بنده ای را دوست دارد که بسیار دعا کند، پس بر شما باد دعا در هنگام سحر تا طلوع آفتاب، زیرا آن ساعتی است که درهای آسمان در آن هنگام بازگردد و روزی ها در آن تقسیم گردد و حاجت های بزرگ برآورده شود.(36)

۳۷- دعا برای دیگران
امام باقر (علیه السلام): «أَوْشَکُ دَعْوَةً وَ أَسْرَعُ إِجابَةً دُعاءُ الْمَرْءِ لاَِخیهِ بِظَهْرِ الْغَیْبِ.»
دعایی که بیشتر امید اجابت آن می رود و زودتر به اجابت میرسد، دعا برای برادر دینی است در پشت سرِ او.(37)

۳۸- چشم هایی که نمی گریند
امام باقر (علیه السلام): «کُلُّ عَیْن باکِیَةٌ یَوْمَ الْقِیمةِ غَیْرُ ثَلاث عَیْن سَهِرَتْ فی سَبیلِ اللّهِ وَ عَیْن فاضَتْ مِنْ خَشْیَهِ اللّهِ، وَ عَیْنِ غُضَّتْ عَنْ مَحارِمِ اللّهِ.»
هر چشمی روز قیامت گریان است، جز سه چشم۱ـ چشمی که در راه خدا شب را بیدار باشد،۲ـ چشمی که از ترس خدا گریان شود،۳ـ و چشمی که از محرّمات الهی بسته شود.(38)

۳۹- حریص همچون کرم ابریشم
امام باقر (علیه السلام): «مَثَلُ الْحَریصِ عَلَی الدُّنْیا مَثَلُ دُودَةِ الْقَزِّ، کُلَّما ازْدادَتْ مِنَ الْقَزِّ عَلی نَفْسِها لَفًّا کانَ أَبْعَدَ لَها مِنَ الْخُرُوجِ حَتّی تَمُوتَ غَمًّا.»
شخص حریص به دنیا، مانند کرم ابریشم است که هر چه بیشتر ابریشم بر خود می پیچد راه بیرون شدنش دورتر و بسته تر می گردد، تا این که از غم و اندوه بمیرد.(39)

۴۰- دو رویی و دو زبانی
امام باقر (علیه السلام) : «بِئْسَ الْعَبْدُ عَبْدٌ یَکُونُ ذاوَجْهَیْنِ وَ ذالِسانَیْنِ، یُطْری أَخاهُ شاهِدًا وَ یَأْکُلُهُ غائِبًا، إِنْ أُعْطِیَ حَسَدَهُ وَ إِنِابْتُلِیَ خَذَلَهُ.»
بد بنده ای است آن بنده ای که دو رو و دو زبان باشد، در حضورِ برادرش او را ستایش کند، و در پشت سر، او را بخورد! اگر دارا شود بر او حسد برد و اگر گرفتار شود، دست از یاری او بردارد.(40)

پی نوشت:
۱ ـ تحف العقول, ص ۲۸۷.
۲ ـ همان, ص ۲۸۶.
۳ ـ همان,ص ۲۸۴.
۴ ـ تحف العقول, ص ۲۹۱.
۵ ـ همان, ص ۲۹۲.
۶ ـ همان, ص ۲۹۲.
۷ ـ همان,ص ۲۹۳.
۸ ـ تحف العقول ,ص ۲۹۳.
۹ ـ همان,ص ۲۹۴.
۱۰ ـ تحف العقول , ص ۲۹۴.
۱۱ ـ همان, ص ۲۹۵.
۱۲ ـ همان, ص ۲۹۵.
۱۳ ـ همان,ص ۲۹۸.
۱۴ ـ تحف العقول, ص ۲۹۹.
۱۵ ـ همان,ص ۳۰۰.
۱۶ ـ همان,ص ۳۰۰.
۱۷ ـ تحف العقول , ص ۲۹۹.
۱۸ ـ همان, ص ۳۰۸.
۱۹ ـ همان, ص ۲۹۶.
۲۰ ـ تحف العقول, ص ۲۹۶.
۲۱ ـ همان,ص ۲۹۶.
۲۲ ـ همان,ص ۲۹۵.
۲۳ ـ همان,ص ۲۹۴.
۲۴ ـ اصول کافی جلد ۱,ص ۱۰.
۲۵ ـ همان,ج ۱,ص ۱۲.
۲۶ ـ همان, ج ۱ ,ص ۴۳.
۲۷ ـ اصوف کافی ج ۱,ص ۵۲.
۲۸ ـ همان,ج ۱,ص ۵۹.
۲۹ ـ همان,ج ۱,ص ۶۰.
۳۰ ـ اصـول کـافـی, ج ۱,ص ۷۶. مقـایسه شـود بـا آیه شـریفه ۱۶ سـوره تـوبه.
۳۱ ـ همان,ج ۱ ,ص ۸۹
۳۲ ـ همان, ج ۴,ص ۴۸۶.
۳۳ ـ تحف العقول , ص ۲۹۴.
۳۴ ـاصول کافی وج ۴,ص ۲۱۰.
۳۵ ـ همان, ج ۴,ص ۲۲۴
۳۶ ـ همان,ج ۴,ص ۲۲۸
۳۷ ـاصول کافی , ج ۴, ص ۲۶۹.
۳۸ ـ همان, ج ۳,ص ۱۲۷.
۳۹ ـ همان, ج ۴,ص ۴.
۴۰ ـ اصول کافی, ج ۴, ص ۴۳. ایـن حدیث از امام حسن عسکری(ع) هم نقل شده است .