جلالالدین کزازی درباره حکیم نظامی اظهار داشت: بیهیچ گمان و گزافه، یکی از برومندترین، بالا بلندترین فرزندان فرهنگ و ادب ایران، نظامی است. اگر ما ادب شکرین و شیوا و شاهوار پارسی را به چندگونه بخش کنیم از نگاهی فراخ و گوهرین و ساختاری، فردوسی بر سه تیغ رزمنامهسرایی، بالا برافراخته است. نظامی بر سه تیغ بزمنامهسرایی، مولانا بر سه تیغ رازنامهسرایی و سعدی و حافظ هم سرآمدانند و در رامشسرود پارسی. نظامی در بزمنامهسرایی همان پایگاه و جایگاه بلند را داراست که فردوسی در رزمنامهسرایی و مولانا در رازنامهسرایی.
این استاد دانشگاه توضیح داد: درست است که بزمنامهسرایی پیش از نظامی آغاز گرفته بوده است. سخنور نامبردار مانند عنصری، بزمنامههایی را در پیوسته بوده است که به دریغ میباید گفت از میان رفتهاند. اما نظامی است که این قلمرو از سخن پارسی را به فرازنای فرهمند میرساند.
کزازی تاکید کرد: هیچ سخنوری را نمیشناسیم، نه پیش از نظامی و نه پس از او که توانسته باشد بدان سهتیغ سر افراز که نظامی بدان دست یافته، راه ببرد. نظامی با بزمنامههای خود، آوازهای بلند یافته است و در سرودههای تر و تازه. برترین نامآورترین بزمنامه نظامی، آنچنان که همه آشنایان با سخن پارسی میدانند، خسرو و شیرین است. نظامی داستان دلدادگیهای خسرو را به شیرین، بانوی ارمن که از زیبایان بیهمانند روزگار خود بوده است، در این بزمنامه گرم و گیرا، شورانگیز و شررخیز سروده است و باز نموده است.
وی گفت: از دید تنگنای سخن دشواری کار، حتی میتوانم گفت لیلی و مجنون برتر از آن شاهکار بیهمان نظامی است. زیرا خسرو و شیرین در زمینههایی سروده میشود که دامنههایی گسترده داشتهاند. هفت پیکر یا بهرامنامه از دید ساختار و زمینه سخن شگفتآورترین سروده نظامی است. هفت پیکر ساختاری اخترشمارانه دارد. بر آسمان و هفت آسمان و هفت اختر و هر چه بدانها باز میگردد استوار شده است.
این شاهنامهپژوه گفت: نظامی بیهیچ گمان یکی از بزرگترین، نامآورترین سخنوران ایران و جهان است. بزمنامههای او بر ادب جهان کارساز افتادهاند. نمودها و نشانههای آنها را در دیگر بزمنامهها نیز میتوانیم یافت.
۵۸۵۸