تکرار اتهامهای قدیمی و همیشگی
تکرار اتهامهای قدیمی و همیشگی
رسول سلیمی : آژانس بینالمللی انرژی اتمی روز گذشته (۳۱ مه ۲۰۲۵) گزارشی محرمانه درباره فعالیتهای هستهای ایران منتشر کرد که به گفته رسانههای غربی، به فعالیتهای اعلامنشده در سه مکان و افزایش ذخایر اورانیوم غنیشده ایران تا سطح ۶۰ درصد اشاره دارد. این گزارش، که توسط رویترز، آسوشیتدپرس و یورونیوز پوشش داده شده، در حالی منتشر شده که مذاکرات هستهای بین ایران و ایالات متحده در جریان است و تنشهای منطقهای، از جمله روابط ایران و اسرائیل، بر این موضوع سایه افکنده است. وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی کشورمان این گزارش را «نامتوازن» و «فاقد ارزیابی جامع» خوانده و آن را به انگیزههای سیاسی متهم کردهاند.
جزئیات گزارش محرمانه آژانس بینالمللی انرژی اتمی
در همین راستا بر اساس گزارش رویترز (۳۱ مه ۲۰۲۵)، آژانس بینالمللی انرژی اتمی در گزارش محرمانه خود اعلام کرده که ایران در سه مکان اعلامنشده (لاویزان-شیان، ورامین، و تورقوزآباد) فعالیتهای هستهای با استفاده از مواد هستهای اعلامنشده انجام داده است. این گزارش، که به درخواست هیئت مدیره ۳۵ عضوی آژانس در نوامبر ۲۰۲۴ تهیه شده، مدعی است که این مکانها بخشی از یک برنامه هستهای ساختاریافته و اعلامنشده ایران تا اوایل دهه ۲۰۰۰ بودهاند و برخی تجهیزات یا مواد آلوده به مواد هستهای تا سال ۲۰۱۸ در تورقوزآباد ذخیره شدهاند. همچنین، گزارش ادعا میکند که ایران توضیحات کافی درباره منشأ ذرات اورانیوم یافتشده در این مکانها ارائه نکرده است. علاوه بر این، گزارش به افزایش ذخایر اورانیوم غنیشده ایران تا ۶۰ درصد اشاره دارد که تا ۸ فوریه ۲۰۲۵ به ۲۷۴.۸ کیلوگرم رسیده، در مقایسه با ۱۸۲.۳ کیلوگرم در نوامبر ۲۰۲۴. آژانس این سطح غنیسازی را، که تنها یک گام فنی با سطح تسلیحاتی (۹۰ درصد) فاصله دارد، «نگرانکننده» خوانده و اعلام کرده که این مقدار برای تولید ۹ بمب هستهای کافی است، در صورتی که بیشتر غنیسازی شود.
در همین راستا وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی ایران در بیانیهای مشترک (۳۱ مه ۲۰۲۵) گزارش آژانس را «نامتوازن» و «فاقد ارزیابی جامع» توصیف کردند. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان،اظهار داشت: «این گزارش تحت فشار سیاسی برخی کشورهای غربی، بهویژه آمریکا و اسرائیل، تهیه شده و اتهامات قدیمی و بیاساس را تکرار میکند. ایران همواره به تعهدات خود در چارچوب توافقنامه پادمان پایبند بوده و فعالیتهای هستهای خود را بهصورت شفاف به آژانس گزارش داده است.» محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان نیز ، نیز تأکید کرد: «ادعاهای مربوط به فعالیتهای اعلامنشده در مکانهایی مانند تورقوزآباد مبتنی بر اطلاعات جعلی ارائهشده توسط اسرائیل است. ایران هیچگونه فعالیت هستهای غیرقانونی انجام نداده و آژانس باید از سیاسیکاری پرهیز کند.»
این گزارش در حالی منتشر شده که آژانس در نوامبر ۲۰۲۴ قطعنامهای علیه ایران به دلیل عدم همکاری کافی تصویب کرد. این قطعنامه، که با حمایت آمریکا، بریتانیا، فرانسه و آلمان ارائه شد، خواستار تهیه یک گزارش جامع از فعالیتهای هستهای ایران شد. با این حال، کشورمان در پاسخ به این قطعنامه اعلام کرد که آماده همکاری با آژانس است، اما این همکاری باید در چارچوب توافقنامه پادمان و بدون فشارهای سیاسی باشد.
افزایش ذخایر اورانیوم غنیشده و واکنشهای بینالمللی
از سوی دیگر گزارش آژانس نشان میدهد که ایران تولید اورانیوم غنیشده تا ۶۰ درصد را در تأسیسات نطنز و فردو افزایش داده است. طبق گزارش آسوشیتدپرس، ایران تا ۸ فوریه ۲۰۲۵ دارای ۲۷۴.۸ کیلوگرم اورانیوم غنیشده ۶۰ درصد بوده که افزایشی ۹۲.۵ کیلوگرمی نسبت به نوامبر ۲۰۲۴ نشان میدهد. آژانس اعلام کرده که این مقدار، در صورت غنیسازی بیشتر تا ۹۰ درصد، برای تولید ۹ بمب هستهای کافی است. گزارش همچنین به افزایش تعداد سانتریفیوژهای پیشرفته، از جمله ۷ مجموعه IR-۶ در فردو و ۲۷ مجموعه IR-۲m در نطنز، اشاره دارد که توانایی ایران برای غنیسازی سریعتر را تقویت کرده است. یورونیوز نیز گزارش داد که آژانس این سطح غنیسازی را «بیسابقه برای یک کشور غیرهستهای» توصیف کرده و خواستار شفافیت بیشتر ایران شده است.
این در حالی است که محمد اسلامی در پاسخ به این ادعاها اظهار داشت: «غنیسازی ۶۰ درصد در چارچوب نیازهای صلحآمیز ایران، از جمله برای تولید ایزوتوپهای پزشکی و سوخت راکتورهای تحقیقاتی، انجام میشود. ایران بارها اعلام کرده که هیچ برنامهای برای تولید سلاح هستهای ندارد.» عباس عراقچی نیز تأکید کرد: «افزایش ذخایر اورانیوم نتیجه خروج غیرقانونی آمریکا از برجام و عدم پایبندی کشورهای اروپایی به تعهداتشان است. ایران حق دارد برای حفظ توانمندیهای هستهای خود اقدام کند.» او همچنین گزارش آژانس را «تحت تأثیر فشارهای سیاسی» دانست و از آژانس خواست به جای انتشار گزارشهای یکجانبه، مذاکرات سازنده را تسهیل کند.
ناظران سیاسی میگویند افزایش غنیسازی ایران پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸ و اعمال تحریمهای جدید رخ داده است. ایران اعلام کرده که این اقدامات واکنشی به عدم اجرای تعهدات طرفهای غربی در برجام است. در عین حال، مذاکرات هستهای با آمریکا، که از طریق میانجیگری عمان در جریان است، به گفته عراقچی «در مراحل حساس» قرار دارد، و ایران خواستار رفع تحریمها بهعنوان پیششرط هرگونه توافق جدید است.
ادعاهای مربوط به فعالیتهای اعلامنشده در سه مکان
گزارش آژانس به فعالیتهای هستهای اعلامنشده در سه مکان (لاویزان-شیان، ورامین، و تورقوزآباد) اشاره دارد که به گفته آژانس، بخشی از یک برنامه هستهای ساختاریافته تا اوایل دهه ۲۰۰۰ بودهاند. رویترز گزارش داد که آژانس شواهدی از ذرات اورانیوم انسانیساز در این مکانها یافته و ایران توضیحات کافی درباره منشأ این ذرات ارائه نکرده است. تورقوزآباد بهطور خاص بهعنوان محلی معرفی شده که بین سالهای ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۸ مواد یا تجهیزات آلوده به مواد هستهای در آن ذخیره شده بود. این ادعاها ابتدا توسط بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، در سخنرانی سال ۲۰۱۸ در مجمع عمومی سازمان ملل مطرح شد، که مدعی وجود یک «انبار هستهای مخفی» در تورقوزآباد بود.
این درحالی است که وزارت امور خارجه کشورمان در بیانیهای (۳۱ مه ۲۰۲۵) ادعاهای مربوط به این سه مکان را «اتهامات مغرضانه و بیاساس» خواند و اعلام کرد که اطلاعات ارائهشده توسط اسرائیل «جعلی» و «فاقد اعتبار» است. محمد اسلامی توضیح داد: «تورقوزآباد یک مکان صنعتی بود که هیچ فعالیت هستهای در آن انجام نشده است. ادعاهای اسرائیل بخشی از کارزار اطلاعاتی برای تخریب وجهه ایران است.» او افزود که ایران از سال ۲۰۰۳، زمانی که فعالیتهای هستهای خود را بهطور کامل به آژانس گزارش داد، هیچ برنامه مخفیای نداشته است. عراقچی نیز در مصاحبه ای اظهار داشت: «آژانس باید از تبدیل شدن به ابزاری برای اهداف سیاسی برخی کشورها اجتناب کند. ایران آماده همکاری برای رفع ابهامات است، اما این همکاری باید دوجانبه و بدون پیشداوری باشد.»
کارشناسان روابط بین الملل معتقدند ادعاهای مربوط به این سه مکان از سال ۲۰۱۸، پس از ارائه اسناد موسوم به «آرشیو هستهای» توسط اسرائیل، مطرح شدهاند. ایران این اسناد را جعلی خوانده و اعلام کرده که فعالیتهای هستهایاش از سال ۲۰۰۳ به بعد کاملاً تحت نظارت آژانس بوده است. آژانس در گزارشهای قبلی (مانند گزارش مه ۲۰۲۳) دو مورد از چهار موضوع مورد اختلاف (از جمله مریوان) را مختومه اعلام کرد، اما درباره لاویزان-شیان، ورامین و تورقوزآباد همچنان سؤالاتی دارد.
چرا گزارش آژانس اهمیت دارد؟
عباس عراقچی در واکنش به این گزارش اظهار داشت: «ایران به همکاری با آژانس در چارچوب توافقنامه پادمان متعهد است، اما هرگونه فشار سیاسی یا قطعنامه جدید علیه ایران، به پیچیدهتر شدن مذاکرات هستهای منجر خواهد شد.» او افزود: «ایران پیشنهادهایی از طریق عمان برای مذاکره با آمریکا دریافت کرده و آماده گفتوگوهای سازنده است، مشروط بر اینکه تحریمها لغو شوند.» محمد اسلامی نیز تأکید کرد: «ایران بهعنوان عضو NPT حق دارد برنامه هستهای صلحآمیز خود را توسعه دهد. آژانس باید به جای تمرکز بر اتهامات بیاساس، به وظایف فنی خود پایبند باشد.»
کارشناسان سیاسی معتقدند گزارش آژانس تحت تأثیر فشارهای سیاسی کشورهای غربی و اسرائیل تهیه شده و فاقد ارزیابی بیطرفانه است. عراقچی و اسلامی تأکید دارند که ایران به تعهدات خود در چارچوب NPT و توافقنامه پادمان پایبند بوده و فعالیتهایش برای اهداف صلحآمیز، مانند تولید ایزوتوپهای پزشکی و سوخت راکتور، انجام میشود. آنچنانکه ادعاهای مربوط به مکانهای اعلامنشده مبتنی بر اطلاعات جعلی اسرائیل ارزیابی میشود و تمرکز آژانس بر وظایف فنی به جای سیاسیکاری خواسته مقامات کشورمان است .
از این رو مقایسه با گذشته نشان میدهد که ایران در سال ۲۰۲۳ دو مورد از چهار موضوع مورد اختلاف با آژانس را حل کرده و آماده همکاری برای رفع ابهامات باقیمانده است، مشروط بر اینکه این همکاری بدون فشار سیاسی باشد. چشمانداز آینده به نتیجه مذاکرات هستهای با آمریکا و رویکرد آژانس در نشست ژوئن ۲۰۲۵ بستگی دارد.
۲۱۳