فروزان آصف نخعی: سخنرانی دکتر تیمسار مسعود بختیاری در باره صلح و جنگ و در هشتمین همایش سالانه انجمن علمی مطالعات صلح ایران؛ مکتب ایرانی صلح همراه بود با واقعیت های تلخی در باره ماموریتش به عنوان یکی از اعضای نیروهای حافظ صلح سازمان ملل متحد که از ایران به عنوان نیروی نظامی در دهه هفتاد میلادی به کشور ویتنام اعزام شده بود. چند نکته کلیدی در سخنان او وجود دارد: نیروهای حافظ صلح در دست قدرت های جهانی هستند. در خلال جنگ های ویتنام سه میلیون نفر کشته شدند، در جنگ هیچ شغلی وجود نداشت به جز کاباره ها که به طور شبانه کار می کردند، تیم نظامی ایران روی عملیات چریکی مظالعه می کردند و آخر این که از نظر او این آمریکا بود که ویتنام را رها کرد، نه این که در ویتنام شکست بخورد. بختیاری که از استادان دانشگاه فرماندهی و ستاد ارتش است، به عنوان چهره ماندگار، مدرس و نویسنده، فرمانده عملیات در دوران جنگ، از طراحان عملیات بیت المقدس، و نوشتن آثاری چون “فرماندهی در چشم انداز”، “عملیات طریق القدس “، و “آزاد سازی شهر مرزی بستان” را در کارنامه خود دارد. کتاب او در هفتمین جشنواره انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس، به عنوان “عملیات بیت المقدس ، آزادسازی خرمشهر”، جزو آثار برگزیده قرار گرفت. سخنان او که فایل صوتی اش در کانال خانه اندیشمندان علوم انسانی منتشر شده، حائز اهمیت است.
نظامی برای کشتن تربیت نمی شود؛ آیا صلح با جنگ معنا می یابد؟
تیمسار بختیاری در باره وظیفه اصلی نظامیان گفت: «من نظامی هستم، جمله ای از کنفوسیوس مطرح می کنم. او می گوید “هیچ نظامی فرهیخته ای جنگ را دوست ندارد.” بنابراین اگر تصور شود ما نظامی ها برای کشتن، ویران کردن، یا دریدن، تربیت شده ایم، باید بگویم چنین تصوری صحیح نیست. برخی فکر می کنند که ما در پادگان ها و یا مراکز آموزشی مان، دائم تفنگ می آورند، توپ می آورند، و دائم آن ها را باز می کنند و می بندند، و اگر حرفی از صلح و جنگ و فلسفه بزند، قاعدتا نباید دارای نظامی دارای چنین توانمندی هایی داشته باشد.
او با اشاره به این که «ما نظامی ها آدم های دل نازکی هستیم و چون جنگ را می شناسیم،زیاد به جنگ علاقه ای نداریم» با طرح سوالاتی گفت: «شغل ما حفظ صلح است. اما این سوال برای من ایجاد می شود که جنگ یا صلح؛ کدام مقدم هستند؟ آیا جنگ است که به صلح ختم می شود، یا صلح است که تبدیل به جنگ می شود؟ به نظر می رسد این دو با هم و اساسا از یک دیدگاه دیالکتیکی هستند؛ اگر جنگ نبود، اساسا صلح معنا پیدا نمی کرد. یک چنین موضوعی که در حال حاضر شما دارید در باره آن صحبت می کنید، آیا این صلح ناچار از وجود یک جنگ است؟ همانگونه که گفتم که هیچ نظامی فرهیخته ای جنگ را دوست ندارد. این است که در بحث جنگ و صلح، هر عقل سلیمی به صلح حکم می کند. اما آیا طبیعت بشر وخلقتی که ما را به این ترتیب به وجود آورده، آیا جنگ را هم جزیی از وجود ما قرار نداده است؟»
بحث های فلسفی در باره چیستی جنگ و صلح
تیمسار بختیاری در ادامه با تاکید بر این که «در میان نظامیان هم فیلسوفانی هم بوده اند و فلسفه مخصوص تنها به اهل منطق و دانش امثال افلاطون و ارسطو اختصاص ندارد. بلکه نظامیان هم به این حوزه ها گرایش داشته اند» گفت: «بحث من این است که در مورد چیستی جنگ هم باید تامل کنیم، چون شما در باره صلح صحبت می کنید. من ابتدا می خواهم بگویم که جنگ چیست؟ چون من مامور صلح سازمان ملل متحد در ویتنام بوده ام. در مورد جنگ فیلسوفان بزرگی سخن گفته اند. شاید حدود ۲۴۰۰ سال قبل از میلاد در چین فیلسوفی هست به نام سن تزو که در مورد جنگ صحبت می کند. اما سن تزو در باره چیستی جنگ صحبت نمی کند. از نظر فلسفی در این مورد صحبت می کند که چگونه می توان در جنگ به پیروزی دست یافت؟ راجع به بد و خوب بودن جنگ صحبتی نمی کند.»
بختیاری به بحث جنگ در اندیشه های توسدید اشاره کرد و گفت :«فیلسوف رومی به نام توسدید می گوید موقعی اختلاف قدرت یا اختلاف ثروت میان ملت ها ایجاد شود، خود به خود جنگ رخ می دهد. او در این سخن خود اشاره ای به چیستی جنگ می کند. ماکیاوللی هم می گوید که شاهزاده، سلطان یا حاکم اگر قدرت جنگ نداشته باشد، اصلا قادر به حکومت کردن نیست. در قرن ۱۸ فیلسوفی به نام هانس فون پلتویتس به طور مشخص به چیستی جنگ می پردازد. او در تفکر فلسفی اش که یک مقداری هم از کانت تاثیر پذیرفته، به این نتیجه می رسد و می گوید که “جنگ ادامه سیاست است.” منتها با وسایل دیگر. نکته مهم آن است که کانت به عنوان یک فیلسوف اخلاق مدار، می گوید خوب است که صلح باشد یا در جنگ اخلاق رعایت بشود و یا قوانینی در آن وجود داشته باشد. به هر روی جنگ را نفی نمی کند.»
کتاب مهم ایرانیان در باب جنگ و صلح
بختیاری در ادامه در این باره که ما ایرانیان در باره جنگ چه نظریه ای داشته ایم صحبت می کند. او می گوید: در این باره «کتابی به نام جنگ، که در سال ۱۳۱۷، توسط سرتیپ احمد نخجوان آن را نگاشته برخورد کردم. نخجوان همان فردی است که متهم است که ارتش ایران را در سال ۱۳۲۰ مرخص کرده و رضاشاه او را به ضرب و شتم گرفته و در نهایت درجه هایش را کنده است که این ها واقعیت دارد. اما کتاب سرتیپ احمد نخجوان یک دیدگاه فلسفی نسبت به جنگ دارد. می گوید جنگ مانند نظریه داروین، انتخاب اصلح است. جنگ انتخاب می کند چه نیرویی حق حیات دارد و ندارد. این جنگ است که وضعیت برنده و بازنده جنگ را تعیین می کند. در حالی که “سن تزو”، کاری به این ندارد که جنگ چیست؟ بلکه او می گوید چه بکنیم تا درجنگ پیروز بشویم. ولی نخجوان می گوید جنگ جزو انتخاب اصلح جوامع است. نیرویی که قدرت دارد می جنگد، و نیرویی که قدرت ندارد، شکست می خورد.»
او در ادامه به نحوه پذیرش صلح می پردازد و می گوید: «صلح توسط کدام نیرو پذیرفته می شود؟ توسط نیروی مغلوب در جنگ. نیروی غالب در جنگ زیاد تمایل به صلح ندارد. زیرا دارد به اهداف خودش می رسد. بنابراین صلح ذیل جنگ با همه بدی هایش قرار می گیرد. به هر روی جنگ، زندگی آدمیان است. می توانیم مشاهده کنیم از زمانی که قابیل، هابیل را با یک چوب کشت تا الآن ابزار کشتار، و تکنولوژی آن چه تحولی یافته است. این دانش و استعداد ما بشر صلح طلب و دوستدار آرامش است که به این مرحله خطرناک رسیده است.»
ماموریت صلحبانی در ویتنام
تیسمار بختیاری سپس به ماموریت خود در ویتنام پرداخت و گفت: «مایلم از جنگ ویتنام و معنای جنگ از نظر سازمان ملل متحد و صلح و سازمان های جهانی را بگویم. در سال ۱۹۷۳ من با درجه سروانی، برای شرکت در نظارت بر آتش بس در جنگ ویتنام انتخاب شدم. این برای اولین بار بود که ایران در یک اقدام جهانی برای صلح شرکت داده می شد. تقدم نخست در انتخاب نیروها، تسلط به زبان انگلیسی بود. امتحانی که از ما گرفتند، ترجمه یک صفحه از متن بسیار سخت نحوه نظارت بر آتش بس بود. به هر روی من هم انتخاب شدم و به ویتنام رفتم. اما با آن چه به عنوان صلح بان در آن جا مواجه شدم این بود که صلح آن چیز مورد علاقه شما در بحث نیست، گویی صلح اسباب بازی ای در دست قدرتمندان جهانی است. بعدها هرچند دیر بود، ولی متوجه شدیم این که مراقب باشیم دو طرف به سوی یکدیگر تیراندازی نکنند نیست. و اساسا ماجرا چیز دیگری است. زمانی این موضوع را متوجه شدیم، که مسئله ویتنام پایان پیدا کرده بود. از جمله متوجه شدیم که تقریبا کشورهای بلوک غرب و بلوک شرق چهار به چهار هستند و توازنی بین ناظران بر آتش بس غرب و شرق برقرار شده است. ویتنام به هفت منطقه آتش بس تقسیم شده بود، در آن جا هر زمان که نقض آتش بس صورت می گرفت ما باید اقدام می کردیم. نقض آتش بس هم از سوی ویت کنگ ها به عنوان جنگ جویان نامنظم، و ارتش ویتنام جنوبی به عنوان یک ارتش منظم صورت می گرفت. در بخش نیروهای ویت کنگ که شکل بقیه مردم بودند معلوم نبود کسی که کنار دست شما است، و دارد کالا را می فروشد، ویت کنگ است یا نیست. بنابراین ما تبدیل شده بودیم به یک پناهگاهی برای آن هایی که می خواستند بجنگند.»
طراح عملیات بیت المقدس گفت: «مشاهده می کردیم منطقه ای که تحت حاکمیت ویتنام جنوبی بود دارد کوچک و کوچک تر می شود. در مذاکراتی که قبل از ۱۹۷۳ بین کسینجر و آقای “لو دوک تو” وزیر امورخارجه ویتنام شمالی در ژنو و سوئیس انجام شده بود، آن جا با هم توافق کرده بودند به مدت دو سال آتش بس برقرار شود، تا در این مدت، در ویتنام جنوبی آن هایی که نمی خواهند بمانند، بروند، و ویتنام شمالی ها و ویت کنگ ها هم به تدریج آماده تصرف ویتنام جنوبی شوند. در نهایت ناگهان جنگی بسیار بزرگ در پوشش ما ناظران محترم سازمان ملل متحد رخ داد، در این موقعیت به ما گفتند شما در سفارت آمریکا تحت حفاظت باشید، تمام هیات ها آن جا بودیم و بعد هواپیما آمد و ما خارج شدیم. مشخص شد که “لو دوک تو” و “کسینجر” با همدیگر بر روی سازش به مدت ۲ سال با همدیگر توافق کرده اند بعد از ۲ سال ویتنام جنوبی جزو ویتنام شمالی شود.»
نیروهای حافظ صلح در اختیار قدرت های جهانی
این نماینده نظامی ایران در ویتنام می گوید: «برخی معتقدند آمریکایی ها در ویتنام شکست خوردند. اما فکر می کنم سیاست شان این بود که می خواستند ویتنام را واگذار کنند، زیرا دیگر برای آمریکا با آن سیاست محاصره و احاطه شوروی، با پیمان های ناتو ، سنتو، سیتو ، اهمیت ویتنام از بین رفته بود؛ همچنین آمریکا با ساخت زیردریایی های مجهز و موشک هایی که از زیر دریایی ها شلیک می شدند و به هر نقطه ای که در شوروی می خواستند اصابت می کردند، دیگر نیازی به پایگاه در ویتنام نداشتند. آنان ویتنام را در یک دوره گذار دوساله، تخیله کردند، منتها حافظان محترم، در این دو سال، برای چنین انتقالی مستقر بودند. می خواهم بگویم که شما زیاد گول نظارت بر آتش بس و … نخوردید، این ها بازیچه دست سیاستمداران و قدرتمداران هستند. ویتنامی سه میلیون کشته داد. عملکرد آمریکایی ها که از ۱۹۶۰ که جای فرانسوی ها را گرفته بودند، غیر قابل تصور است. همه خانواده ها دو تا سه نفر کشته، مجروح، بی دست، بی پا و فلج و … بود. جنگ بسیار چیز بدی است. هیچ چیزی قابل زندگی آن جا نبود، هیچ شغلی وجود نداشت تنها کاباره های شبانه شان بود که نیروهای نظامی به آن جا مراجعه می کردند به غیر از نیروهای ایرانی که بسیار رفتار متین و عاقلانه و هوشمندانه ای داشتند و بسیار دیپلماتیک رفتار می کردند.»
ماموریت تیم نظامی ایران علاوه بر حفظ آتش بس مطالعه روی جنگ نامنظم
او که از طراحان عملیات طریق القدس و آزادی خرمشهر است در ادامه گفت: «یکی دیگر از ماموریت های تیم نظامی ایران در ویتنام اشاره کرد و گفتپ: «نزدیک دو سال آن جا بودیم و تلاش کردیم نظارت بر آتش بس بکنیم، درعین حال وظیفه داشتیم از نظر نظامی بر این اوضاع و احوال یعنی برروی جنگ نامنظم و چریکی مطالعه بکنیم. ایران در زمان جهان دوقطبی، علاقمند بود با جنگ هایی که سیستم های کمونیستی علیه حکومت های وقت مستقر انجام می دادند آشنا شود. اغلب روشنفکران آن زمان به نوعی چپ گرا با گرایش های سوسیالیستی بودند، و ما به دلیل شغل نظامی ، در سیاست دخالت نمی کردیم یا گرایشی نداشتیم.»
جمعبندی
بختیاری در جمعبندی خود تاکید کرد: «بنابراین صلح که برقرار می شود، یک طرف ضعیف تر، صلح را می پذیرد یا صلح بر او تحمیل می شود؛ به عبارت دیگر، یک زمان جنگ و یک زمان هم صلح تحمیل می کنند و این موضوعی بسیار قابل قابل بحث است که آن طرفی که دارد در میدان جنگ پیش می برد، تا به اهداف خودش نرسد، دست از جنگ بر نمی دارد مگر آن که خواسته اش را بتواند به صلح کننده تحمیل بکند و صلح کننده هم اگر در بیچارگی و گرفتاری صلح کرده باشد، باید در تمام مدت به فکر این باشد که چگونه جنگ دیگری را راه بیندازد و تلافی آن شکست قبلی را در بیاورد. به هر روی، عزیزان متخصص صلح هستند و ما متخصص جنگ . ما جنگ را دوست نداریم، ولی شما هم به صلح خود زیاد امیدوار نباشید، چون شکننده است.»
بیشتر بخوانید:
چرا فلسفه باید به جنگ و صلح بپردازد؟/ پاسخ فیلسوف فرهنگ
ببینید | نقل قول عجیب استاد فلسفه از اسرائیلیها در جنگ غزه
پرتگاه جنگ و سنت ایرانی صلح
۲۱۶۲۱۶