ریحانه اسکندری: زبان فارسی بهعنوان یکی از مهمترین مولفههای هویت فرهنگی و تاریخی ایران، سالهاست که در عرصه بینالمللی نیازمند سیاستگذاری، برنامهریزی و حمایت ساختارمند است.
در همین راستا، بنیاد سعدی بهعنوان نهاد تخصصی آموزش و گسترش زبان فارسی در خارج از کشور، مأموریت دارد تا با طراحی استانداردهای آموزشی، تربیت مدرس، تولید منابع درسی و همکاری با رایزنیهای فرهنگی، زمینه گسترش این زبان را در سطح جهانی فراهم کند؛ ماموریتی که در سالهای اخیر با وجود محدودیتهای مالی و اجرایی، همچنان ادامه یافته است.
سیدعلی موسویزاده، معاون امور بینالملل بنیاد سعدی، در گفتوگویی تفصیلی با اشاره به تاریخچه شکلگیری این بنیاد، رویکردهای آموزشی، گستره فعالیتهای بینالمللی، وضعیت بودجه، نقش رایزنیهای فرهنگی، اهمیت زبان فارسی در حوزههای فرهنگی، اقتصادی و دانشگاهی و نیز برنامههای جاری و پیشروی بنیاد، به تشریح جزئیات این فعالیتها پرداخت.
در ادامه، متن کامل این گفتوگو را میخوانید.
اهداف اصلی بنیاد سعدی چیست؟
در پاسخ به پرسشی درباره برنامهها و رویکردهای بنیاد سعدی در حوزه معرفی و آموزش زبان فارسی در سطح بینالمللی، سیدعلی موسویزاده، معاون امور بینالملل بنیاد سعدی، با اشاره به پیشینه شکلگیری این نهاد توضیح داد: «من در ابتدا خیلی کوتاه و گذرا به سابقه بنیاد سعدی و روند شکلگیری برنامههای آن اشاره میکنم.»
او با بیان اینکه پیش از تأسیس بنیاد سعدی، مسئولیت آموزش و گسترش زبان فارسی در خارج از کشور بر عهده مرکز یا شورای گسترش زبان فارسی وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده است، گفت:«تا پیش از تأسیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در سال ۱۳۷۴، این مأموریت تحت عنوان مرکز یا شورای گسترش زبان فارسی و در زیرمجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام میشد. با تأسیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، به دلیل ماهیت برونمرزی این فعالیتها، مسئولیت آموزش زبان فارسی به این سازمان منتقل شد.»
موسویزاده ادامه داد: «این شورا بعدها با عنوان مرکز گسترش زبان و ادبیات فارسی در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به فعالیت خود ادامه داد تا اینکه در سال ۱۳۸۹، شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبهای را تصویب کرد که بر اساس آن، یک مؤسسه تخصصی برای آموزش زبان فارسی تأسیس شود.»
او با اشاره به مطالعات تطبیقی انجامشده پیش از تأسیس بنیاد سعدی تصریح کرد: «پیش از این تصمیم، مطالعات تطبیقی گستردهای در ۲۵ کشور جهان انجام شده بود تا بررسی شود کشورها برای گسترش زبانهای ملی خود چه اقداماتی انجام دادهاند. در این مطالعات، نهادهایی مانند بریتیش کانسیل در انگلستان، موسسه گوته آلمان، آلیانس فرانسه، سروانتس اسپانیا و یونس امره ترکیه مورد بررسی قرار گرفتند؛ اینکه چه برنامهریزیهایی دارند و چه حمایتهای مالی از آنها صورت میگیرد.»
معاون امور بینالملل بنیاد سعدی با بیان اینکه در نهایت شورای عالی انقلاب فرهنگی دستور تأسیس بنیاد سعدی را صادر کرد، افزود: «بر این اساس مقرر شد تمام امور مرتبط با زبان فارسی که پیشتر در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی انجام میشد، به بنیاد سعدی منتقل شود؛ از جمله بودجه مرتبط با آموزش زبان فارسی در خارج از کشور.»
زبان فارسی هویت ملی است نه مسئله سیاسی
او در توضیح وضعیت بودجهای این حوزه گفت: «سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی اساسا مأمور فعالیتهای فرهنگی در خارج از کشور است و آموزش زبان فارسی تنها بخشی از این ماموریت بود. بودجه آموزش زبان فارسی که حدود پنج درصد از بودجه این سازمان را تشکیل میداد، به بنیاد سعدی اختصاص یافت.»
موسویزاده با اشاره به تجربه شخصی خود در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی خاطرنشان کرد: «من بیش از سی سال در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی فعالیت داشتم و کاملاً در جریان سازوکارهای بودجهای هستم. در گذشته، بودجه آموزش زبان فارسی بهصورت بودجه برنامهای تعریف میشد و هزینههای جاری مستقلی نداشت، اما اکنون بنیاد سعدی ناگزیر است بخشی از بودجه را صرف هزینههای جاری، از جمله پرداخت حقوق کارشناسان، کند.»
او با اشاره به کاهش چشمگیر قدرت مالی بنیاد سعدی در سالهای اخیر گفت:«در سال ۱۳۹۳، زمانی که آقای دکتر حداد عادل فعالیت بنیاد را آغاز کردند، قدرت خرید ارز بهگونهای بود که امکان تأمین حدود یک میلیون دلار وجود داشت، اما امسال، در سال ۱۴۰۴، تا این لحظه تنها حدود ۹۰ هزار یورو توانستهایم تأمین کنیم. عملاً بودجه ما به حدود یکدهم کاهش یافته است.»
موسویزاده با تأکید بر ماهیت ملی و غیرسیاسی فعالیتهای بنیاد سعدی اظهار کرد:«زبان فارسی یک موضوع هویتی و ملی است و اساسا ماهیتی سیاسی ندارد. متأسفانه گاهی در برخی تیتر اخبار، بنیاد سعدی به نام افراد معرفی میشود، در حالی که این نهاد کاملا ملی است و آموزش زبان فارسی، مدخل اصلی فعالیتهای فرهنگی ما در خارج از کشور محسوب میشود.»
نقش فراگیر کردن زبان فارسی در موفقیتهای تجاری چیست؟/ کار بنیاد سعدی مقدس است
او در پایان به اهمیت آموزش زبان فارسی برای ایرانیان خارج از کشور اشاره کرد و گفت: «بخش قابل توجهی از ایرانیان نسل سوم خارج از کشور دیگر قادر به صحبت به زبان فارسی نیستند. بسیاری از آنها در خارج متولد شده یا تحصیل کردهاند و بهتدریج هویت زبانی و فرهنگی خود را از دست دادهاند. فعالیتهایی که امروز در حوزه آموزش زبان فارسی انجام میشود، با وجود همه محدودیتها، با دشواری فراوان در حال پیشرفت است.»
معاون امور بینالملل بنیاد سعدی با اشاره به نقش رایزنیهای فرهنگی در پیشبرد برنامههای آموزش زبان فارسی در خارج از کشور توضیح داد: «رایزنیهای فرهنگی، نمایندگان رسمی بنیاد سعدی هستند، اما باید توجه داشت که رایزن فرهنگی دهها مأموریت و برنامه مختلف بر عهده دارد و آموزش زبان فارسی تنها یکی از این برنامههاست.»
او افزود: «برای اجرای برنامههای آموزش زبان فارسی، بنیاد سعدی باید برنامهها را مشخص کند و بودجه ارزی در اختیار رایزنیها قرار دهد. اینطور نیست که بتوانیم بهصورت رایگان از امکانات رایزن فرهنگی استفاده کنیم؛ چراکه برگزاری دورههای آموزش زبان فارسی، حمایت از اتاقهای ایرانشناسی در دانشگاهها، توانمندسازی مدرسان زبان فارسی، برگزاری المپیادهای زبان فارسی و دیگر برنامهها، همگی نیازمند تأمین منابع مالی هستند.»
موسویزاده با تأکید بر ماهیت تخصصی فعالیتهای بنیاد سعدی تصریح کرد: «اتفاقاتی که در بنیاد سعدی در حال رخ دادن است، به نظر من یک کار بزرگ، تخصصی و کاملاً حرفهای است. متأسفانه گاهی این فعالیتها وارد فضای سیاسی میشود و این تصور ایجاد میشود که بودجه بنیاد زیاد است یا اولویت ندارد، در حالی که این نگاه منصفانه نیست.»
او با اشاره به اهمیت زبان فارسی در حوزه اقتصاد و تجارت بینالملل گفت: «بهعنوان کسی که این فضا را از نزدیک دیدهام، تأکید میکنم که زبان فارسی برای تجار اهمیت بسیار زیادی دارد. هرچه بتوانیم زبان فارسی را وارد حوزه اقتصادی کنیم، ارتباطات تجاری تسهیل میشود. من شخصا شاهد بودهام که برخی افراد به دلیل ناتوانی در مکالمه فارسی، از انجام معامله با طرف ایرانی منصرف شده و به سراغ کشورهای دیگر، بهویژه کشورهای عربی، رفتهاند.»
معاون امور بینالملل بنیاد سعدی ادامه داد:«تفاوت زیادی وجود دارد بین اینکه فردی مستقیماً بتواند وارد مذاکره و معامله اقتصادی شود یا اینکه ناچار باشد از مترجم استفاده کند. علاوه بر تجارت، حوزههایی مانند گردشگری سلامت نیز بهشدت به فراگیری زبان فارسی وابسته هستند.»
او با تأکید بر ارزش و اهمیت فعالیتهای بنیاد سعدی خاطرنشان کرد: «کاری که بنیاد سعدی در این حوزه انجام میدهد، کاری ارزشمند و حتی میتوان گفت مقدس است و نیازمند حمایت همهجانبه است.»
حضور بیش از صد هزار دانشجوی خارجی زبان فارسی در ایران
موسویزاده در بخش دیگری از سخنان خود به وضعیت آموزش زبان فارسی برای دانشجویان خارجی اشاره کرد و گفت: «در حال حاضر بیش از صد هزار دانشجوی خارجی در ایران حضور دارند که برای تحصیل در دانشگاههای کشور، ملزم به گذراندن دوره بسندگی زبان فارسی هستند.»
او با اشاره به وضعیت منابع آموزشی پیش از تأسیس بنیاد سعدی افزود: «تا پیش از تأسیس بنیاد سعدی، تنها دو یا سه عنوان کتاب آموزشی وجود داشت که عمدتاً بهصورت شخصی تدوین شده بودند؛ از جمله آثار مرحوم یدالله ثمره و مرحوم صفار مقدم. اما امروز، بنیاد سعدی بر اساس استانداردی مشخص و تدوینشده برای آموزش زبان فارسی به غیر فارسیزبانان، اقدام به سطحبندی و تعریف منابع آموزشی کرده است.»
معاون امور بینالملل بنیاد سعدی ادامه داد: «در حال حاضر حدود ۴۰ عنوان کتاب آموزشی در بنیاد سعدی تدوین شده که بهعنوان منابع درسی آموزش زبان فارسی، هم در داخل کشور و هم در خارج از کشور مورد استفاده قرار میگیرند؛ بهویژه برای دانشجویان خارجی که برای تحصیل وارد دانشگاههای ایران میشوند.»
او در پاسخ به پرسشی درباره مراکز آموزش زبان فارسی در داخل کشور توضیح داد: «اکنون بیش از ۵۵ مرکز آموزش زبان فارسی به غیر فارسیزبانان، که با عنوان مراکز آزفا (آموزش زبان فارسی به غیر فارسیزبانان) شناخته میشوند، در دانشگاههای ایران تأسیس شدهاند. این مراکز با منابع و برنامههای درسی تدوینشده توسط بنیاد سعدی فعالیت میکنند.»
موسویزاده درباره گستره نمایندگیهای بنیاد سعدی در خارج از کشور نیز گفت:«در هر کشوری که رایزنی فرهنگی یا وابسته فرهنگی داشته باشیم، این افراد با حکم رئیس بنیاد سعدی بهعنوان نماینده رسمی بنیاد فعالیت میکنند. در حال حاضر، در بیش از ۵۰ کشور نمایندگان رسمی بنیاد سعدی حضور دارند و در برخی کشورها نیز سفرا عهدهدار این مسئولیت هستند.»
او افزود: «در مجموع، بیش از ۷۰ نمایندگی رسمی بنیاد سعدی در خارج از کشور فعال هستند و بهصورت مستقیم در حوزه آموزش زبان فارسی فعالیت میکنند.»
معاون امور بینالملل بنیاد سعدی در پایان با اشاره به برنامههای آموزشی بینالمللی این بنیاد گفت: «ما همهساله دورههای دانشافزایی برای زبانآموزان و مدرسان زبان فارسی برگزار میکنیم. از جمله این برنامهها، مدرسه تابستانی و مدرسه زمستانی است. مدرسه زمستانی امسال از ۲۸ دیماه ۱۴۰۴ به مدت دو هفته برگزار میشود و بیش از ۶۰ نفر از ۱۸ کشور جهان در آن حضور دارند.»
۵۹۲۴۴