نرگس کیانی: «ساکو چوپانی توانا بود که حتی دزدها و جانوران از او میترسیدند. او دوستی دارد که برای نگهداری از گله همیشه در کوهها همراهیاش میکند اما یک شب مجبور میشود ساکو را در کوهها تنها بگذارد و…» این خلاصه داستان نمایشی است به نام «ساکو، اهل لورتسی» محصول کشور ارمنستان. نمایشی که از جمله مهمانان بخش تئاتر ملل چهلمین جشنواره تئاتر فجر است.
نویسنده این نمایشنامه، هوهانس تومانیان (۱۹۲۳-۱۸۶۹م. ۱۳۰۲-۱۲۴۸ش) است که مردم ارمنستان، ۱۹ فوریه (اول اسفند) صد و پنجاه و سومین سالگرد تولدش را جشن میگیرند و نارینه گریگوریان، کارگردان ۴۲ ساله اهل ارمنستان و مدیر تئاتر دولتی هامازگائین که هنرپیشه سینما نیز هست، علاوه بر کارگردانی این نمایش، به علت ابتلای سه نفر از اعضای گروهش به بیماری کرونا، خود بازی در یکی از نقشها را هم بر عهده گرفته است.
این نمایش روز دوشنبه ۱۸ بهمن طی دو نوبت ۱۷ و ۲۰ با مدت زمان ۵۰ دقیقه در سالن استاد ناظرزادهکرمانی تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه رفت و آنچه در ادامه میخوانید حاصل گفتوگویی است با کارگردان آن که ظهر همان روز و پیش از آن که او و گروهش اجرای بازبینی خود را برای هیات بازبین جشنواره تئاتر فجر روی صحنه ببرند، انجام شد. ترجمه این گفتوگو بر عهده آلبرت بیگجانی، کارگردان تئاتر کشورمان بود.
ترسی که آرام آرام در وجود ما رخنه میکند
نارینه گریگوریان در مورد استفاده از متن هوهانس تومانیان توضیح میدهد: « ۱۹ فوریه ۲۰۲۲م صد و پنجاه و سومین سالروز تولد هوهانس تومانیان، شاعر، نویسنده و ادیب نامی ارمنی است که به شاعر همه ارمنیان شهرت یافته است و با گذشت زمان این شهرت نه تنها کمرنگ نشده بلکه جایگاه مستحکمتری نیز یافته است. ایده استفاده از «ساکو، اهل لورتسی» لحظهای در ذهن من جرقه زد که در اوکراین کاری از گوگول، نویسنده بزرگ روس را دیدم؛ متنی در مورد اجنهها. زمانی که آن را تماشا میکردم به خاطر آوردم که ما هم در ارمنستان چنین قصه و چنین فضایی داریم که ترس، وحشت و سایهها را القا میکند و این نمایش در آن لحظه برایم متولد شد.»
او در مورد مضمون این نمایش چنین میگوید: «من در این نمایش نشان میدهم که ما چه چیزی به بچههایمان میدهیم و در مقابل چه چیزی از آنها میگیریم؛ داستانهای وحشتناکی که برای بچههایمان تعریف میکنیم، فیلمهای نگرانکنندهای که به آنها نشان میدهیم و… که شاید همان لحظه نتیجه آن را نبینیم اما زمانی که بزرگ شوند قطعا عواقبش را احساس خواهند کرد. در مجموع من خشونتی را نشان میدهم که ما از کودکی به فرزندانمان میآموزیم. این نمایش، القا کننده ترسی است که آرامآرام در وجود ما رخنه میکند و نتایج آن به مرور زمان آشکار میشود و من تلاش کردم این مسئله را با ترفندهای گوناگون نشان دهم.»
بازیگران کرونا گرفتند، کارگردان مجبور شد خودش بازی کند
گریگوریان که نخستین حضورش در جشنواره بینالمللی تئاتر فجر به ۷ سال پیش باز میگردد؛ زمانی که تئاتر هامازگائین با نمایش «پرواز بر فراز شهر» در دوره سیوسوم این رویداد حضور پیدا کرده بود، در مورد زمان شکلگیری نمایش «ساکو، اهل لورتسی» میافزاید: «این نمایش در سال ۲۰۱۹ شکل گرفت اما متاسفانه کرونا از همان زمان شروع شد و دست و پای ما را بست. درنتیجه این اولین سفر بینالمللی نمایش ماست و بعد از ایران به روسیه و اوکراین خواهیم رفت، چرا که دوست دارم این کار را به قضاوت تماشاگران خارجی بگذارم.»
او در مورد حضور دوباره در جشنواره تئاتر فجر، توضیح میدهد: «در سال ۲۰۱۵ (۱۳۹۳) حضورمان در این رویداد با «پرواز بر فراز شهر» به واسطه آلبرت بیگجانی رخ داد. آن زمان فجر خیلی بزرگتر و فعالتر بود اما امسال میبینم که کرونا فجر را هم محدود کرده است.»
اگر میخواستیم منطقی به همه چیز نگاه کنیم، در این شرایط کرونایی، اصلا نباید زندگی میکردیم، چه رسد به اجرای تئاتر!
بازیگر فیلم سینمایی «یهوا» (Yeva) محصول مشترک ارمنستان و ایران به نویسندگی و کارگردانی آناهید آباد و تهیهکنندگی تقی علیقلیزاده، در مورد این که دلیل حضور خودش به عنوان بازیگر در نمایش «ساکو، اهل لورتسی» چیست، میگوید: «قبل از آمدن به ایران، گروهمان سه تست کرونای مثبت داشت و تقریبا کار را دوباره بستیم. قرار بود من فقط کارگردان باشم اما بازی هم میکنم و کار در مجموع چهار بازیگر دارد.»
او با اشاره به شرایط دشواری که برای رساندن «ساکو، اهل لورتسی» به اجرا در جشنواره تئاتر فجر پشت سر گذاشته است، اضافه میکند: «اگر میخواستیم منطقی به همه چیز نگاه کنیم، در این شرایط اصلا نباید زندگی میکردیم، چه رسد به اجرای تئاتر! کرونا آنقدر دست و پایمان را بسته است که در حالت منطقی اصلا نه باید هنری در جریان باشد و نه تئاتری روی صحنه اما تا زمانی که ما هستیم، تا زمانی که جشنوارههای تئاتری هستند و تا زمانی که مردمی هستند که ما را روی صحنه تماشا کنند، مبارزه میکنیم.»
دولت ما هم از تئاتر حمایت نمیکند
گریگوریان که با نمایش «ساکو، اهل لورتسی» در ارمنستان موفق به کسب جایزه بهترین کارگردانی از مراسم جوایز سالیانه تئاتر شده است، در پاسخ به این سوال که آیا در ارمنستان چیزی مانند آنچه ما در ایران، تئاتر خصوصی مینامیممش وجود دارد یا خیر، میگوید: «ما آن را تئاتر آزاد میگوییم و مانند ایران، تعدادش بیشتر از پیش شده است و من روندی طبیعی میدانمش. این ارگانیزم تئاتر است، تئاترهایی بسته میشوند و تئاترهایی دیگر جای آنها را میگیرند. مسئله این است که این روند ادامه پیدا کند و اگر تئاتری بسته میشود، جایش خالی نماند و تئاتری دیگر به جای آن پیدا شود.»
او ادامه میدهد: «من اگرچه اکنون مدیر تئاتر دولتی هامازگائین هستم اما سالها در تئاتر آزاد کار کرده و درواقع از تئاتر آزاد به تئاتر دولتی آمدهام. البته که هامازگائین هم از قدیم دولتی نبود و این اواخر دولتی شد.»
گریگوریان که پیش از این برنده جوایزی همچون «هنرمند مردمی ارمنستان» شده است در جواب این که آیا دولت از آنچه او تئاتر آزاد مینامد حمایت میکند یا خیر، میگوید: «به هیچ وجه. هرچه خودت درمیآوری، همان است و باید عاشق کارت باشی تا بتوانی دوام بیاوری وگرنه نمیتوانی ادامه بدهی. ما مشابه همان مشکلی را که شما با دولتتان بر سر مسئله تئاتر دارید با دولت ارمنستان داریم و همواره گفتهایم که گروههای آزاد باید حمایت شوند. دولت ظاهرا پروژهای در دست دارد و در حال تدوین برنامهای است که از گروههای آزاد حمایت کند اما صرفا پروژهای در دست انجام است و هنوز اجرایی نشده است. این پروژه را برای آینده دارند و باید ببینیم چگونه پیش میرود.»
ما بسیار به هم نزدیک و بسیار به یکدیگر شبیهایم
او که در سال ۲۰۱۷ در فیلم سینمایی «یهوا» بازی کرد؛ اثری که حاصل همکاری مشترک بنیاد سینمایی فارابی و مرکز ملی فیلم ارمنستان بود و با حضور بازیگران ارمنی و به زبان ارمنی در جمهوری ارمنستان فیلمبرداری شد، در مورد آن تجربه چنین میگوید: «من به واسطه آن کار، دوستان ایرانی متعددی پیدا کردم که بسیار دوستشان دارم و با فرهنگ ایران آشنایی بسیاری پیدا و احساس کردم بسیار به هم نزدیکیم و بسیار شبیه هستیم. برایتان نگویم که فیلمسازان ایرانی چهقدر حرفهایاند و چهقدر دلم میخواهد چیزهایی را که از آن کار، از آن فیلم آموختم در سینمای خودمان، تئاتر خودمان و هنر خودمان اجرایی کنم.»
او با اشاره به این که «امسال سیامین سالگرد آغاز رابطه دیپلماتیک ایران و ارمنستان است» میافزاید: «من اهل شعار دادن نیستم و نمیگویم ما، ایران و ارمنستان یک ملت بودهایم، نه، من میگویم دو کشوریم که رابطه خیلی خوبی با یکدیگر داریم و بسیار به هم نزدیکیم. من بسیار خوشحالم که یکی از همسایگانمان ایران است و درواقع احساس خوشحالی بسیاری میکنم که چنین همسایهای داریم.»
بیشتر بخوانید:
نمایش فیلم سینمایی «یهوا» در جشنواره میلولی
اکران فیلم سینمایی «یه وا» در ارمنستان
۵۷۲۵۹