تینا مزدکی: قلابچهماهی یا ماهی قلابدار (Anglerfish) موجود منحصربهفردی از خانواده مهرهداران است که در اعماق تاریک اقیانوس زندگی میکند. قلابچهماهی در همزیستی با باکتریهای نورتاب، نورزیستی دارد و منبع نور (باکتریها) را همانند طعمهای روی قلاب بالای آروارههای خود جای میدهد. هنگامیکه طعمههای کوچک به منبع نور نزدیک میشوند، ناگهان خود را در میان آروارههای مهیب این شکارچی گرفتار میبینند.
اما قلابچهماهی به داشتن ویژگی انگل جنسی (sexual parasitism) نیز معروف است. نرهایی که انگل جنسی هستند، برای جفتگیری بهطور موقت یا بهطور دائم به مادهها میچسبند. اکنون، به گزارش پژوهشگران در نشریه Current Biology (مورخ ۲۳ می) ویژگی انگل جنسی در زمان گرمایش جهانی و انتقال سریع قلابچهماهی از آبهای ساحلی به اعماق و دریای آزاد به وجود آمده است.
این یافتهها پیامدهایی برای درک فرگشت و تأثیراتی دارد که گرمایش جهانی ممکن است بر اعماق دریاها بگذارد. «چیس دی براونشتاین» از دانشگاه ییل میگوید: «نتایج ما نشان میدهد که چگونه قلابچهماهی، اعماق دریا از نیاکانی که روی بستر اقیانوس با بالههای لگنی اصلاحشده راه میرفتند، فرگشت یافتهاند. درست مانند نهنگها که دوباره در آب فرورفتند، قلابچهماهیها نیز از اجدادی که در اعماق اقیانوس بودند، دوباره به آبهای آزاد راه پیدا کردند».
فرگشت این گونه از ماهیها در سالهای پس از انقراض دایناسورها رخ داده است. قلابچهماهی بهسرعت در منطقه باتیپلاژیک (Bathypelagic) در عمق ۲۰۰ تا ۱۰۰۰ متر اقیانوسها تنوع پیدا کرد که احتمالاً نتیجه فرصتهایی زیستمحیطی است که این زیستگاه جدید برای آنها فراهم کرده بود. محققان با این پژوهش نشان میدهند که چگونه فرگشت یکی از عجیبترین جنبههای زیستی قلابچهماهی یعنی انگل جنسی، این تنوع را تسهیل کرد اما مستقیماً باعث این تنوع نشد.
براونشتاین و همکارانش کنجکاو بودند که بدانند چگونه نوآوریهای کلیدی زیستمحیطی با فرگشت گونههای جدید مرتبط است. بهجای در نظر گرفتن یک ویژگی بهصورت مجزا، آنها میخواستند بفهمند که ترکیبی از ویژگیها چگونه برهمکنش میکنند. آنها توجه خود را روی قلابچهماهی متمرکز کردند که از آن بهعنوان یکی از معروفترین و غنیترین ساکنان اعماق دریا یاد میکنند.
برای درک بهتر روابط و سن گونههای قلابچهماهی، آنها دادههای توالی DNA را در مقیاس ژنوم بیش از ۱۰۰ گونه همراه با شواهد فسیلی تجزیهوتحلیل کردند. تحلیلهای آنها نشان میدهد که انتقال سریع قلابچهماهی به اعماق دریا و زیستگاههای اقیانوسی باز، طی دورهای از گرم شدن زمین در ۵۰ تا ۳۵ میلیون سال پیش رخ داده است. آنها همچنین گزارش میدهند که این انتقال همزمان با منشأ «انگل جنسی» است که تصور میشود پس از یافتن جفت در منطقه باتیپلاژیک دریا، احتمال تولیدمثل موفق را افزایش میدهد.
براونشتاین میگوید: «ما نشان میدهیم که این ویژگی انگل جنسی در همه قلابچهماهیهای اعماق دریا مشترک است و به نظر میرسد که بهعنوان ترکیبی همافزا از ناتوانی اجدادی در اساس ژنتیکی سیستم ایمنی سازگار و دوشکلی اندازه بدن فرگشت یافته است. این منشأ ویژگی عجیبی را توضیح میدهد که در آن نرها بهعنوان اجسام خارجی رد نمیشوند و به آنها اجازه همپوشانی و نوعی زندگی انگلوار داده میشود.»
این مفهوم که انگل جنسی واقعاً ترکیبی از مجموعه صفاتی مختلف از سیستمهای مختلف فیزیولوژیکی، آناتومیکی و سایر سیستمهای مختلف است، بسیار هیجانآور است. این یافتهها سطح جدیدی از بینش را در مورد فرگشت حیات در اعماق دریا فراهم میکند. البته چنین فرگشتی میتواند نوعی هشدار باشد که گرمایش جهانی امروز میتواند مسیر زندگی در اعماق دریا را برای میلیونها سال آینده تغییر دهد. اکنون محققان قصد دارند به گروههای بیشتری از ماهیان اعماق دریا نگاه کنند تا تاریخچه تکاملی آنها را بازسازی کنند.
براونشتاین میگوید: «ما واقعاً در خط شروع تحقیقات در مورد فرگشت بیشتر شکلهای حیات در اعماق دریا هستیم و دادههای ژنومی که اکنون برای برخی گروهها در اختیار داریم، نشان میدهد که تاریخچههای فرگشتی در اعماق دریا ممکن است بسیار متفاوت از فرضیههای اولیه ما باشد. بهعنوانمثال، این ایده که تمام زندگی در اعماق دریا باستانی است بهوضوح اشتباه است؛ قلابچهماهی در ۵۰ تا ۶۰ میلیون سال گذشته در آبهای آزاد منطقه دریاچه شنا میکرده است. اگرچه زندگی آنها در دریاچه به مدتها قبل باز میگردد اما مسئله آن است که اطلاعات بهدستآمده مربوط به زمانی بسیار جدیدتر از آن چیزی است قبلاً به خاطر استفاده از مجموعه دادههای کوچکتر DNA و اطلاعات فسیلی ضعیفتر، استنباط میشد».
منبع: phys
۵۴۳۲۳
