پیش بینی زلزله محصول فعالیتهایی است که در تخصص زلزله شناسی صورت می گیرد و هدف از آن پیش آگاهی و اطلاع رسانی از مکان، بزرگا و زمان (به صورت دقیق و یا به احتمال) رخداد زلزله های شدید در آینده همچنین پیش یابی احتمال رخداد خطر زلزله (شتاب، شدت، سرعت طیفی، شدت دستگاهی) در بازه های زمانی کوتاه مدت است.
پیش بینی زلزله علم است و زلزله قابل پیش بینی است
متأسفانه براساس جو رسانه ای ، و فضای منفی بروکراتیک و همچنین برمبنای تصور عامه مردم از پیش بینی زلزله، و نظر بعضی از همکاران زلزله شناس و غیر زلزله شناس خود ما ، همواره نگاه غالب به مسأله پیش بینی زلزله (انتظار معمول از این موضوع) ارائه زمان و مکان وبزرگای زلزله به صورت قطعی است به نحوی که بتوان درکوتاه زمان قبل از واقعه با پیش آگاهی نسبت به موضوع نسبت به تخلیه مکان مورد نظر اقدام نمود. البته این ایده آل ترین وضع ممکن است و کمترین احتمال برای دستیابی به چنین وضعی حداقل در کوتاه مدت وجود دارد. ولی ما هدفمان را مطالعه و توسعه علم پیش بینی زلزله بر پایه ارزیابی احتمالی قرار داده ایم،. با اعلام و هشدار در مرکز پیش بینی زلزله پژوهشگاه زلزله کاری نداشته ایم. البته در آینده می توان با استفاده از انجام پژوهشهای کاربردی در مرکز پیش بینی زلزله در این باب، در زمینه های ذیل به پیشرفتها و دستیابی به نتایج کاربردی و قابل اعلام در کوتاه و میان مدت دست یافت. صلاح است تا در این مرکز برنامه های پیش بینی زلزله به صورت آکادمیک دنبال شود و پروژه ها از شبیه سازی کاتالوگهای زلزله برای مناطق با نبود لرزه ای و آرامش موقتی تا بهره گیری از داده های زلزله های ثبت شده کوچک به منظور پیش یابی خطر زلزله با قوت مورد حمایت قرار گیرد.
اهمیت موضوع و رهیافت پژوهشی و توسعه آکادمیک در دنیای امروز
در حال حاضر در دنیا از برنامه های پیش بینی کوتاه مدت زلزله در صورتی حمایت می شود که در جهت فهم مبانی فیزیکی ارتباط بین زلزله ها و برآورد احتمالی رخداد آنها باشند. از سوی دیگر یک برنامه ویژه دراز مدت بر روی گسل سن آندریاس (تحت عنوان رصد گسل سان آندریاس خلاصه: SAFOD) با مدیریت زلزله شناس برجسته مارک زوبک (Zoback)در حال پیگیری است که در حدود چهار دهه ادامه داشته و شامل برنامه های مفصل حفاری، برداشت های ژئوفیزیکی و … در پهنه گسل سن آندریاس می باشد. در کشور روسیه با برداشتهای ژئوفیزیکی (در حد 400 هزار کیلومتر در کل فلات پهناور روسیه) در سازمانهای مختلف پیش بینی زلزله دنبال می شود. مثلاً در مؤسسه بین المللی پیش بینی نظری زلزله و ژئوفیزیکی ریاضی (MITPAN) تحت نظر آکادمی علوم روسیه عمده تلاش ها بر روی برآورد نظری و مدلسازی رخداد و زلزله و توسعه الگوریتم های موفق برای پیش بینی کوتاه مدت و میان مدت زلزله انجام می شود.
چالش پیش بینی زلزله
به هر حال پیش بینی زلزله اگر چه مشکل است، ولی غیر ممکن نیست (این عبارت مربوط به نوپوف Knopoff دانشمند معروف زلزله شناسی آمریکایی روس تبار است). برای موفقیت یک پیش بینی زلزله، احتمال برآورد رخداد مکان و زمان کوتاه زلزله حتی برای زلزله های کوچک باید فراهم شود.
چالش های پیش رو
اگرچه نظر بعضی همکاران ما این است که تاکنون در پیش بینی زلزله، به ویژه در ایران پیشرفت خاصی نکرده ایم (البته نظر شخصی من این نیست)، یک مشکل اصلی را باید در این نگاه جستجو کنیم که گاه خواسته ایم که براساس پرش های بلند، به نتایج ملموس دست یابیم ولی کمتر تلاش برای کمک به پاسخ به سؤالات نظری در این زمینه انجام شده است. این سؤالات بنیادی باید در غالب پروژه های پژوهشی در پژوهشگاه دنبال شود (حامی بخش خصوصی ندارد) و از متخصصان تراز اول بین المللی نیز برای کمک به هدایت چنین مطالعاتی دعوت شود. اینکه زلزله ها چگونه در مناطق مختلف پوسته در یک ناحیه از فلات ایران به صورت گوناگون رخ می دهند، از سؤالات بنیادی است که تاکنون هیچ تلاشی برای پاسخگویی به آن نشده است.توالی این رخداد ها چگونه است، معنای این رویداد های زنجیر وار در ایران به ویژه بعد از زلزله 21-8-96 ازگله سرپل ذهاب با بزرگای 7.2 چیست؟ برای پاسخ به این نوع سؤالات اگر حرکت کنیم، در زمینه پیش بینی زلزله نیز (به ویژه برای زمان های کوتاه مدت و میان مدت) قدم بنیادی و مهمی برداشته ایم.
فایده توسعه مرکز پیش بینی زلزله به عنوان مرکزی مستقل و محلی برای توسعه مرزهای علم زلزله شناسی
مرکزملی پیش بینی زلزله (و نه عنوان های دیگری چون: مرکز پیش یابی، یا فورکست، یا مرکز پیش نشانگر ها، یا مرکز هشدار سریع زلزله، یا مرکز توسعه فناوری زلزله) به عنوان یک مرکز مستقل ، می تواند و باید به مرکز توسعه نوآوری در زمینه زلزله شناسی تبدیل شود. مستقل بودنش امکان تحرکش را بیشتر میکند، و می تواند به عنوان پیشران حرکت در زمینه علوم زمین جهت های حرکت به سمت مرزهای علم زلزله شناسی را امروز و آینده معلوم کند. ما موضوع پیش بینی را به صورت علمی دنبال کرده ایم و خروجی های علمی “پیش بینی زلزله” (نه افراد در پیش بینی زلزله ، ولی با خروجی علمی در سایر شاخه های تخصصی) واقعا دستاورد قابل توجه و قابل ستایشی بوده است. همزمان ما جلوی شبه علم و ضد علم هم ایستاده ایم.
* استاد زلزله شناسی مهندسی پژوهشگاه بین المللی زلزله و عضو وابسته فرهنگستان علوم
