رسول سلیمی: در آسمان تهران، صدای انفجارهای بامداد ۲۳ خرداد ۱۴۰۴ هنوز در گوشها طنینانداز است. اسرائیل، در عملیاتی که نتانیاهو آن را «ضربه به قلب برنامه هستهای ایران» خواند، تأسیسات نطنز و چندین سایت نظامی را هدف قرار داد و به ترور دانشمندان برجسته هستهای و غیرنظامیان اذعان کرد.
این حملات، که با نقض حریم هوایی عراق و سوریه انجام شد، نهتنها حاکمیت ایران را زیر سؤال برد، بلکه قوانین آژانس بینالمللی انرژی اتمی و اصول حقوق بینالملل را نقض کرد.
در این حملات، حداقل شش دانشمند هستهای، از جمله فریدون عباسی، رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی، و محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد، به شهادت رسیدند.
ارتش اسرائیل مدعی شد که این عملیات با بیش از ۱۰۰ جنگنده، از جمله اف-۳۵، انجام شده است. ایران در نامهای به شورای امنیت، این حملات را «نقض حاکمیت» و «جنایت جنگی» خواند.
سابقه دانشمندکشی اسرائیل
اسرائیل پیشتر نیز به ترور دانشمندان هستهای کشورمان متهم شده بود. چه آنکه بین سالهای ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۰، دانشمندانی مانند مجید شهریاری، مصطفی احمدی روشن، و مسعود علیمحمدی ترور شدند که ایران اسرائیل را مسئول آنها دانست. ترور محسن فخریزاده در آبان ۱۳۹۹ نیز متوجه اسرائیل شد.
اذعان نتانیاهو، که به گفته نیویورک تایمز با هدف تقویت روحیه داخلی اسرائیل و فشار بر مذاکرات هستهای ایران انجام شد، خطر تشدید تنش را افزایش داده است. این اعتراف، نهتنها مسئولیت حقوقی اسرائیل را سنگینتر میکند، بلکه میتواند به واکنشهای نظامی ایران منجر شود.
نقض قوانین آژانس بینالمللی انرژی اتمی
آژانس بینالمللی انرژی اتمی مسئول نظارت بر فعالیتهای هستهای کشورها تحت توافقنامه پادمان است. تأسیسات نطنز، که تحت نظارت کامل آژانس قرار دارد، از سال ۲۰۰۳ بهعنوان بخشی از برنامه صلحآمیز ایران شناخته شده است. حمله به این تأسیسات، که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس، آن را «تهدیدی برای ایمنی هستهای» خواند، نقض ماده ۱۲ اساسنامه آژانس است که حملات به تأسیسات تحت پادمان را ممنوع میکند.
از سوی دیگر ایران در نامه به شورای امنیت هشدار داد که حمله به نطنز «خطر فاجعه پرتوی» را به همراه داشته است. رویترز نیز گزارش داد که گروسی، ضمن تأیید عدم آسیب به تأسیسات، خواستار خویشتنداری طرفین شد تا از «خطر نشت مواد رادیواکتیو» جلوگیری شود. این اقدام اسرائیل، با نقض پروتکلهای ایمنی آژانس، میتواند عواقب زیستمحیطی و انسانی گستردهای داشته باشد.
اسرائیل پیشتر نیز به اقدامات خرابکارانه علیه تأسیسات هستهای کشورمان، مانند انفجار نطنز در تیر ۱۳۹۹ و حمله سایبری استاکسنت در ۱۳۸۹، متهم شده بود. نیویورک تایمز در آن زمان گزارش داد که استاکسنت، ساخته مشترک آمریکا و اسرائیل، سانتریفیوژهای نطنز را مختل کرد، که نقض آشکار قوانین آژانس بود. اذعان اخیر به حملات ۱۴۰۴، این الگو را تأیید میکند.
از این رو حمله به تأسیسات تحت نظارت آژانس، نهتنها اعتبار آژانس را تضعیف میکند، بلکه میتواند ایران را به کاهش همکاری با آژانس سوق دهد. این اقدام، که در بحبوحه مذاکرات مسقط انجام شد، ممکن است تلاشهای دیپلماتیک را به بنبست بکشاند.
حمله اسرائیل به خاک ایران نقض ماده ۲ بند ۴ منشور ملل متحد است، که استفاده یا تهدید به زور علیه تمامیت ارضی کشورها را ممنوع میکند. امیرسعید ایروانی، نماینده ایران در سازمان ملل، در نامهای به شورای امنیت، این حملات را «تجاوز آشکار» خواند و خواستار نشست اضطراری شد. سازمان همکاری اسلامی و شورای همکاری خلیج فارس نیز این اقدام را «نقض حاکمیت ایران» دانستند.
جنایت جنگی و تروریسم دولتی
ترور دانشمندان هستهای، که غیرنظامی محسوب میشوند، نقض کنوانسیونهای ژنو (۱۹۴۹) است، که حفاظت از غیرنظامیان در زمان درگیری را الزامی میکند. ایران این ترورها را «تروریسم دولتی» خواند و نتانیاهو را به «اعتراف به جرم بینالمللی» متهم کرد.
حملات به تأسیسات هستهای، که میتواند به غیرنظامیان آسیب برساند، نقض پروتکل الحاقی اول کنوانسیونهای ژنو (۱۹۷۷) است، که حملات به زیرساختهای غیرنظامی را ممنوع میکند. این حملات «جان شهروندان غیرنظامی» را تهدید کرد، که از منظر حقوق بشردوستانه جنایت جنگی محسوب میشود.
نقض منشور ملل متحد و کنوانسیونهای ژنو، به گفته واشنگتن پست ، اسرائیل را در معرض اتهامات حقوقی در دیوان بینالمللی کیفری (ICC) قرار داده است. با این حال، عدم عضویت اسرائیل در ICC و حمایت آمریکا، پیگیری حقوقی را دشوار میکند.
کشته شدن غیرنظامیان و دانشمندان هستهای
این درحالی است که در حملات ۲۳ خرداد ۱۴۰۴، شش دانشمند هستهای، از جمله عبدالحمید مینوچهر، احمدرضا ذوالفقاری، و فریدون عباسی، به شهادت رسیدند. گزارشها از شهادت غیرنظامیان در تهران، بهویژه در نزدیکی سایتهای هدف، حکایت دارد، اگرچه آمار دقیق اعلام نشده است.
کشتار دانشمندان و غیرنظامیان، به گفته نیویورک تایمز، نهتنها تنشها را افزایش داده، بلکه حمایت بینالمللی از ایران را تقویت کرده است. این اقدامات، که با هدف تضعیف برنامه هستهای انجام شد، ممکن است نتیجه معکوس داشته باشد و عزم ایران برای پیشبرد برنامهاش را تقویت کند.
عمان، میزبان مذاکرات ایران و آمریکا، این حملات را «تشدید خطرناک» خواند. عربستان سعودی و روسیه نیز آن را «نقض قوانین بینالملل» دانستند.
این حملات، به گفته واشنگتن پست، تلاشهای دیپلماتیک برای احیای برجام را تضعیف کرده است. حمایت کشورهای عربی و روسیه از ایران نشاندهنده انزوای نسبی اسرائیل در منطقه است.
اذعان اسرائیل به دانشمندکشی و حمله به تأسیسات هستهای ایران، نقض آشکار قوانین آژانس، منشور ملل متحد، و کنوانسیونهای ژنو است. این اقدامات، که به کشته شدن غیرنظامیان و دانشمندان منجر شد، نهتنها حقوق بینالملل را زیر پا گذاشت، بلکه خطر تشدید تنش در منطقه را افزایش داد. آینده، چه با دیپلماسی یا درگیری، به انتخابهای تهران، تلآویو، و واشنگتن بستگی دارد.
۲۱۳
