غزال زیاری: اگر این متن را با موبایلتان میخوانید، بهاحتمال ۹۰ درصد با دست راست خود در حال اسکرول کردن هستید. تقریباً ۸۵ تا ۹۰ درصد مردم راستدست و حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد چپدست هستند و درصد کمی نیز با هر دو دست ماهر محسوب میشوند.
پاول رودوِی، مدرس ارشد روانشناسی دانشگاه چستر بریتانیا که درزمینهٔ دستبرتر تحقیق میکند، اعلام کرده که گرچه آمار دقیق راستدستها و چپدستها در مکانهای مختلف دنیا کمی متفاوت است، اما هیچ جایی در جهان وجود ندارد که در آن چپدستی رایجتر از راستدستی باشد. حالا سؤالی که مطرح میشود این است که چرا اکثر انسانها یک دست را بر دیگری ترجیح میدهند؟
طبیعت یا تربیت؟
محیطی که در آن رشد میکنید اغلب نقش مهمی در راستدست یا چپدست بودن شما ایفا میکند. در خیلی از کشورهای آسیایی، عربی و آفریقایی، فرد چپدست “ناپاک” تلقی میشود و کودکانی که دست چپشان غالب است با تنبیه و از طریق محدودیت مجبور به راستدست شدن میشوند. رودوِی دراینباره توضیح داد: «در فرهنگهایی که در آنها فشار اجتماعی قوی علیه چپدستی وجود دارد، نرخ پایینتری از چپدستی را شاهد هستیم.»
اما حتی در جوامعی که چنین تعصبی وجود ندارد هم چپدستها همچنان در اقلیت هستند. طبق توضیح رودوی: «نرخ بالای راستدستی در فرهنگهای مختلف، نشان میدهد که راستدست بودن، تأثیر بیولوژیکی است.» به بیانی دیگر، دانشمندان فکر میکنند که تمایل به ترجیح دادن یک دست بر دیگر، قبل از تولد آغاز میشود.
تعیین تکلیف در دوره جنینی
کلاید فرانکس، استاد ژنومیک تصویربرداری مغز در مؤسسه ماکس پلانک و مرکز پزشکی دانشگاه رادبود هلند توضیح داد: «ترجیح دادن یک دست به دست دیگر، از قبل از تولد و در حرکات جنینها قابلمشاهده است.» اسکنهای اولتراسوند نشان دادهاند که تا هفته دهم بارداری، بیشتر جنینها دست راست را بیشتر از چپ حرکت میدهند و از هفته پانزدهم، بیشتر آنها بهجای انگشت شست چپ، شست راست خود را میمکند.
فرانکس ادامه داد: «این احتمال وجود دارد که راستدستی، نتیجه پیشفرض رشد اولیه مغز باشد که توسط ژنوم کدگذاری شده است.»
تحقیقات انجام شده حکایت از آن دارد که دهها ژن (و شاید تا ۴۰ ژن) در شکلگیری دستبرتر نقش دارند. طبق گفته فرانکس این ژنها به جای اینکه مستقیماً دستبرتر را تعیین کنند، مغز را به گونهای میسازند که معمولاً دست راست را بهعنوان دست غالب ترجیح میدهد.
اما اگر راستدستی تنظیمات پیشفرض مغز است، چه چیزی باعث میشود برخی افراد چپدست باشند؟ فرانکس ادامه داد: «ما اینطور فکر میکنیم که بیشتر موارد چپدستی صرفاً به دلیل تغییرات تصادفی در طول رشد مغز جنینی رخ میدهد و ارتباطی با تأثیرات ژنتیکی یا محیطی خاص ندارد. مثلاً نوسانات تصادفی در غلظت مولکولهای خاص در مراحل کلیدی شکلگیری مغز، ممکن است بر این موضوع که با کدام دست مینویسید تأثیر بگذارد.»
مزیت احتمالی تکاملی
بعضی از دانشمندان فکر میکنند که دلیل آنکه بیشتر مردم راستدست هستند این است که این ویژگی به اجداد ما یک برتری تکاملی میداده است.
پاول رودوِی، روانشناس دانشگاه چستر در این رابطه توضیح داد: «یک نظریه دستبرتر را به استفاده از ابزار و انتقال مهارتهای حرکتی در طول نسلها مرتبط میکند. شواهد باستانشناسی هم این موضوع را تأیید میکنند؛ مطالعه انجام شده در سال ۲۰۱۱ نشان داد که انسانها حداقل برای نیم میلیون سال به شدت دست راست خود را برای استفاده از ابزار ترجیح دادهاند.»
رودوی و همکارانش در ادامه نظریه دیگری را مطرح کردند: «راستدستی ممکن است تا حدی به دلیل مبارزه انسانها با سلاحهای تیز تکامل یافته هم باشد. در هنگام مواجهه با حریف، یک راستدست به احتمال زیاد به قفسه سینه چپ حریف که قلب در آن قرار دارد، ضربه میزند.»
بنابراین مثلاً در طول یک دوئل قرون وسطایی، احتمال بیشتری وجود دارد که یک راستدست برای کشتن حریف، نسبت به یک حریف چپ دست موفق ظاهر شود؛ چرا که فرد راست دست مستقیم به قلب حریف ضربه خواهد زد. همین میتواند منجر به یک مزیت نسبی برای بقای راستدستها شود و شاید یکی از نیروهایی باشد که به افزایش انسانهای راستدست منجر شده است.»
البته چپدستها هم برتری و مزایای خاص خود را داشتهاند. کم بودن تعداد چپدستها، باعث میشود تا پیشبینی حرکاتشان سختتر شود و این هم در مبارزه و هم در ورزش مفید و کاربردی خواهد بود. رودوی میگوید: «همین موضوع ممکن است باعث ادامه بقای چپدستها در جمعیتهای انسانی شده باشد.»
رودوی در بخش پایانی صحبتهایش گفت: «با چنین مزایا و معایب متضادی، تکامل اغلب به یک تعادل میرسد. این همان چیزی است که احتمالاً در مورد نسبت چپدستها و راستدستها در جمعیتها اتفاق افتاده است؛ هر چند که باید تحقیقات بیشتری در این مورد انجام شود تا بتوان قاطعیت در این رابطه اظهارنظر کرد.»
نتیجهگیری
گرچه فشار فرهنگی ممکن است بر اینکه افراد از کدام دست استفاده کنند تأثیر بگذارد، اما این ترجیح احتمالاً قبل از تولد آغاز میشود. دهها ژن درگیر در رشد مغز، یک سوگیری طبیعی به سمت دست راست ایجاد میکنند و با گذشت زمان، نیروهای تکاملی مثل استفاده از ابزار و مبارزه ممکن است آن تمایل را تقویت کرده باشند.
منبع: popsci
