داوری ایران بعد از علیرضا فغانی؛ زخمی که VAR هم درمانش نکرد

داوری ایران بعد از علیرضا فغانی؛ زخمی که VAR هم درمانش نکرد

سپهر ستاری؛ جدا از دعواهای همیشگی هواداران، کری‌خوانی‌های فضای مجازی و متهم‌کردن داوران به جانبداری از این تیم یا آن تیم، واقعیت تلخ فوتبال ایران جای دیگری است؛ حجمی از اشتباهات داوری که حتی با ورود VAR هم نه‌تنها کاهش پیدا نکرده، بلکه در برخی موارد شکل پیچیده‌تری به خود گرفته است. این‌بار، مسئله نه یک داور خاص، بلکه ساختار معیوب داوری در فوتبال ایران است؛ ساختاری که مسئولیت اصلی آن متوجه فدراسیون فوتبال و کمیته داوران است.
ورود VAR قرار بود نقطه پایان اشتباهات فاحش باشد؛ ابزاری برای افزایش عدالت، کاهش حاشیه و بازگرداندن اعتماد به قضاوت‌ها. اما آنچه امروز در لیگ برتر ایران دیده می‌شود، چیزی جز استفاده ناقص، ناهماهنگ و بعضاً اشتباه از همین تکنولوژی نیست. تصمیم‌هایی که یا با تأخیر گرفته می‌شوند، یا با وجود بازبینی تصویری همچنان غلط از آب درمی‌آیند و گاهی حتی ابهام بیشتری نسبت به قبل ایجاد می‌کنند.
مشکل اصلی اما فراتر از VAR است. داوری ایران سال‌هاست از بحران «نیروی انسانی» رنج می‌برد. کافی است یک سؤال ساده مطرح شود: بعد از رفتن علیرضا فغانی، کدام داور ایرانی در سطح اول فوتبال آسیا یک بازی بزرگ و حساس را قضاوت کرده است؟
پاسخ روشن است؛ تقریباً هیچ‌کس. علیرضا فغانی آخرین داور بین‌المللی واقعی فوتبال ایران بود؛ داوری که در جام جهانی، فینال لیگ قهرمانان آسیا، جام ملت‌ها و بازی‌های بزرگ قاره‌ای سوت زد و اعتبار داوری ایران را زنده نگه داشت. با کنار رفتن او، نه‌تنها جانشین شایسته‌ای معرفی نشد، بلکه داوری ایران به‌تدریج از سطح اول آسیا حذف شد.

این اتفاق تصادفی نیست. سال‌هاست آموزش داوران به شکل اصولی دنبال نمی‌شود، نسل‌سازی صورت نگرفته و انتخاب‌ها بیشتر سلیقه‌ای بوده تا مبتنی بر شایستگی. داورانی که باید در فضای آرام رشد کنند، زیر فشار رسانه‌ای، مدیریتی و گاه سیاسی خرد شده‌اند. نتیجه آن شده داورانی کم‌اعتمادبه‌نفس، پراشتباه و وابسته به VAR؛ آن هم VARی که اپراتورها و داورانش آموزش کامل ندیده‌اند.
از سوی دیگر، کمیته داوران همواره به‌جای شفاف‌سازی، راه سکوت یا توجیه را انتخاب کرده است. نه توضیح روشنی درباره اشتباهات داده می‌شود، نه سازوکار مشخصی برای برخورد، ارتقا یا کنار گذاشتن داوران وجود دارد. در چنین فضایی، طبیعی است که اشتباه تکرار شود و مسئولیت‌پذیری شکل نگیرد.
VAR در فوتبال ایران به‌جای آنکه ابزار کمکی داور باشد، گاه به سپری برای فرار از مسئولیت تبدیل شده است. تصمیم‌های متناقض در بازی‌های مشابه، نبود وحدت رویه و ناتوانی در تفسیر درست صحنه‌ها، نشان می‌دهد مشکل اصلی «فناوری» نیست، بلکه «انسان پشت فناوری» است.
واقعیت تلخ این است که فوتبال ایران امروز نه‌تنها داور بزرگ ندارد، بلکه حتی در مسیر ساخت داور بزرگ هم حرکت نمی‌کند. تا زمانی که فدراسیون فوتبال و کمیته داوران به‌جای اصلاح ساختار، صرفاً به مدیریت بحران‌های مقطعی بسنده کنند، VAR هم نمی‌تواند ناجی داوری ایران باشد.
داوری، ستون عدالت فوتبال است. ستونی که اگر فرو بریزد، نه VAR، نه بیانیه و نه توجیه، نمی‌تواند فوتبال را از بی‌اعتمادی نجات دهد.

۲۵۱۲۵۶