در گستره پرفرازونشیب تاریخ ایرانزمین، اسناد و میراث مکتوب بهعنوان یکی از مهمترین ارکان هویت و حافظه تاریخی، همواره نقشی حیاتی ایفا کردهاند. آنچه که در دل سنگ، گل، چوب، چرم یا کاغذ نوشته شده است، تنها واژگانی پراکنده نیست، بلکه هر کلمه و هر سند، شواهدی از زیست اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و دینی نسلهای گذشته ماست. روز اسناد ملی فرصتی است تا این گنجینههای فرهنگی گرامی داشته شوند و یادآور ضرورت حفاظت از آنها بهعنوان اساسیترین عناصر حافظه تاریخی و ملی ما باشد.
هفتتپه، یکی از مهمترین محوطههای باستانی ایران در استان خوزستان، مجموعهای از الواح گلی است که از دوران ایلام میانه بهویژه سدههای سیزدهم تا دوازدهم پیش از میلاد بهجا ماندهاند. این الواح به خط میخی اکدی و ایلامی نوشته شده و امروزه بهعنوان یکی از منابع مهم برای پژوهش در حوزه تمدن ایلامی و ساختارهای اجتماعی، اقتصادی و اداری آن شناخته میشوند.
در این اسناد، نامها و نشانههایی از زندگی واقعی افراد مختلف، از کاهنان معابد تا بازرگانان و صنعتگران، از مقامات سیاسی تا مردم عادی دیده میشود. این اسناد گواهی بر زیست جامعهای پیچیده و سازمانیافته در حدود ۳۰۰۰ سال پیش است که ساختار اداری و نظام حکمرانی آن، شگفتیبرانگیز بهنظر میرسد. گلنوشتههای هفتتپه نه تنها بهعنوان اسناد تاریخی، بلکه بهعنوان پژواکهای زندهای از تاریخ، ما را با چهرههای انسانی آن دوران پیوند میدهند.
این اسناد مکتوب که در دل خاک هفتتپه مدفوناند، همچون کپسولهای زمان حامل نامها، رویدادها و مفاهیمی هستند که میتوانند بخشی از تاریخ جهان را روایت کنند. این الواح، منابعی زنده و تاریخی هستند که با کمک آنها میتوان روند توسعه اداری، سواد، الگوهای مالکیت زمین، نظام معابد، مناسبات طبقاتی و حتی جزییات تغذیه و سلامت جامعه ایلامی را بازسازی کرد.
اهمیت این اسناد تنها در محتوای تاریخی آنها نیست، بلکه خود فعل نوشتن و ثبت اطلاعات نشان از بلوغ نظام اداری و اطلاعاتی در آن دوران دارد که هدف آن، انتقال دانش و نظم اجتماعی بوده است. گلنوشتهها، اثباتکنندهی این هستند که ثبت و بایگانی اطلاعات در فرهنگ ایلامی نه تنها فعالیتی فردی، بلکه نهادی ساختیافته بوده است.
بهاینترتیب، روز اسناد ملی و میراث مکتوب فرصتی است برای بزرگداشت گذشته و مسئولیتپذیری در برابر آینده. حفاظت و مستندسازی چنین اسنادی، وظیفهای ملی است که بر عهده نهادهای فرهنگی و پژوهشی کشور قرار دارد، اما آگاهیبخشی و مشارکت عمومی نیز در این راستا امری ضروری است. زیرا میراث مکتوب، بخشی از هویت مشترک همه ماست.
هفتتپه، با گلنوشتههایش، پلی است میان دیروز و امروز؛ یادگاری از تمدنی که در سکوت الواح گلیاش، بلندترین صداها را برای آیندگان به یادگار گذاشته است. بیایید در حفظ و شناخت این گنجینهها، همدل و همصدا باشیم.
*مدیر پایگاه میراثجهانی چغازنبیل و هفتتپه،
46
