رحیم صفوی و هاشمی رفسنجانی؛ از اروند تا استخر/ چرا «فرمانده اسبق سپاه» با کنایه از درگذشت «جانشین فرمانده کل قوا در زمان جنگ » سخن گفت

رحیم صفوی و هاشمی رفسنجانی؛ از اروند تا استخر/ چرا «فرمانده اسبق سپاه» با کنایه از درگذشت «جانشین فرمانده کل قوا در زمان جنگ » سخن گفت

کیاوش حافظی: نام «یحیی رحیم صفوی» این روزها دوبار مورد توجه افکار عمومی قرار گرفته است؛ نخست با پخش فیلم «صیاد» که به روایت فرماندهی شهید صیاد شیرازی می‌پردازد، در سالن های سینما و اذهان عمومی تکرار شد. در سکانسی از این فیلم که فرماندهان ارتش و سپاه بر سر نام عملیات‌ها و پوشیدن پوتین یا کتانی با هم اختلاف دارند، شخصیت رحیم صفوی  در پاسخ به فرماندهان ارتشی ناراضی می‌گوید که من خودم با کتانی راحتم. دوم اما حاشیه حضور سردار رحیم صفوی واقعی در یک مراسم ختم، وقتی یک آرزو کرد و یک کنایه به هاشمی رفسنجانی زد، کنایه ای که حکایت از دلخوری و شاید کینه ای قدیمی دارد.
رحیم صفوی، فرمانده اسبق سپاه پاسداران روز جمعه در حاشیه مراسم درگذشت سردار علیرضا افشار هنگامی که در برابر دوربین رسانه قرار گرفت از خدا خواست که مرگش مثل حاج قاسم سلیمانی شهادت‌گونه باشد چرا که دوست ندارد به مرگ طبیعی از دنیا برود. در همین آرزوی کوتاه اما کلمه‌ای به کار برد که ناگهان طعنه‌ای به مرگ علی اکبر هاشمی رفسنجانی زد. او گفت: «دلم نمی‌خواهد در رختخواب و استخر و این چیزها بمیرم!»

واکنش خانواده هاشمی: مگر در استخر نمی‌توان شهید شد؟
رحیم صفوی با لفظ استخر طعنه‌ای به نوع مرگ آیت‌الله هاشمی رفسنجانی زده بود که واکنش‌هایی را به دنبال داشت. از اعضای خانواده تا دیگر کنشگران سیاسی. محسن هاشمی پسر ارشد هاشمی رفسنجانی در واکنش به فرمانده اسبق سپاه گفت: «خودتان بهتر می‌دانید، در استخر هم می‌توان شهید شد؛ همان‌گونه که غواصان در اروند شهید شدند.»
هاشمی در بخش دیگری از سخنانش خطاب به رحیم‌صفوی ادامه داد که «خود خوب می‌دانید، نتیجه بررسی چگونگی رحلت آیت الله هاشمی رفسنجانی علی‌رغم رسیدگی در شورای امنیت نتوانست استحکام لازم را پیدا و خانواده و حتی رئیس جمهور وقت را راضی نماید و هم‌چنان در ابهام است.»
فاطمه دختر دیگر هاشمی رفسنجانی هم پاسخ مشابهی داد و گفت: «مگر در استخر هم نمی‌شود توسط دشمن شهید شد؟ این دشمن است که جای شهادت را انتخاب می‌کند. حضرت‌عالی بهتر از همه می‌دانید انتخاب «استخر» برای چه بوده است!»
وقتی که رحیم صفوی گفت هاشمی به دنبال قدرت بود
اگرچه رحیم صفوی فقط یک جمله به کار برده بود اما به نظر می‌رسد استفاده از واژه «اروند» توسط محسن هاشمی بی‌دلیل نبوده است. یکی از شهرهای کنار اروندرود، شهر فاو است که پیروزی‌ و شکست‌ ایران در آن سرنوشت جنگ را تغییر داد. فروردین سال ۶۷ زمانی که رحیم صفوی مسئول خط جنوب جنگ بود، عراق متوجه شد که ایران بخشی از واحدهای توپخانه خود از شرق اروندرود را عقب کشیده است و از این جهت به فکر افتاد تا فاو را از ایران پس بگیرد. رزمندگان ایرانی بهمن ۶۴ با تصرف فاو در جنگ دست برتر پیدا کردند اما با از دست دادن آن نیز ورق برگشت و بعد از آن سلسله عواملی در کنار تصمیم نهایی را به پذیرش قطعنامه ۵۹۸ رساند. علاوه بر این کنایه محسن هاشمی به نام اروند می تواند به ماجرای عملیات کربلای 4 و داستان غواصان دست بسته ایرانی در اروند به شهادت رسیدند، اشاره داشته باشد.
رحیم صفوی پیش از این هم در سال ۹۳ در زمان حیات هاشمی رفسنجانی شکست نیروهای ایرانی در فاو را یادآوری کرده بود؛ البته نه آنکه مستقیما به آن بپردازد. یک مصاحبه مطبوعاتی از او که به هاشمی رفسنجانی طعنه زده بود پاسخ فرمانده جنگ را به دنبال داشت. رحیم صفوی در مصاحبه‌ای با مجله رمز عبور گفته بود: «رهبری سیاسی جنگ، یعنی آقای هاشمی، با حضرت امام و رهبری نظامی جنگ هماهنگ نبود. به نظر من، آقای هاشمی به فکر قدرت بعد از امام بود و می‌خواست بعد از امام کشور را اداره کند. لذا می‌خواست قدرت را در دست داشته باشد و شاید پیش خود فکر می‌کرد در این جنگ نباید همه چیز از بین برود. این برای حفظ قدرت خود و ادامه حکومت خودش بود که نمی‌خواست همه منابع کشور از بین برود.»

روایت هاشمی رفسنجانی از نجات جان رحیم صفوی از اعدام
همان سال فیلمی از اظهارات هاشمی رفسنجانی روی سایت اطلاع‌رسانی او منتشر شد که رئیس پیشین مجمع تشخیص مصلحت نظام در آن برای آزادگان جنگ تحمیلی روایت می‌کند که جان یکی از فرماندهان را خوب نجات داده است. همان موقع نیز غلامعلی رجایی، مشاور رسانه‌ای هاشمی رفسنجانی مطلبی منتشر کرد که گویای آن بود که این فرمانده، کسی جز یحیی رحیم صفوی نیست. در نوشته رجایی آمده بود: «در دیدار آزادگان، ایشان با کنایه به گفتار یکی از فرماندهان سپاه که اخیرا غیرمنصفانه ادعا کرده بود هاشمی از همان دوره امام برای بعد از امام نقشه می‌کشید و بدنبال کسب قدرت برای خود بود، اشاره ای کرد و بدون اینکه نامی از او ببرد، گفت یکی از فرماندهان که من آخرین بار او را خوب نجات دادم این روزها می‌بینم گاهی حرفهایی می‌زند!»
فیلم این سخنان هاشمی رفسنجانی، بعد از طعنه اخیر فرمانده اسبق سپاه بار دیگر در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد. در این فیلم هاشمی رفسنجانی روایت می‌کند که «خلخالی دنبال من آمد و گفت من آمده ام اینجا سه نفر را اعدام کنم؛ برای اینکه این‌ها دارند کشور را به اینجا می‌رسانند و این همه ضربه می‌زنند. من گفتم شما که الان قاضی دادگاه نظامی نیستید؛ زمانی قاضی دادگاه انقلاب بودید. گفت بالاخره قاضی که بودم. گفتم شما اگر دلیل دارید دلیل‌تان را بنویسید استدلال کنید. در آخر جنگ امام دادگاه نظامی [رسیدگی به تخلفات فرماندهان] تشکیل داده بودند که زیر نظر من کار می‌کرد. تمایل بود که بعضی‌ها را اعدام کنند. در عملیات خیبر که الحاق بین نیروها از جزیره وبیرون جزیره ممکن نشد و یک گردان نیروی ما بکلی نابود شد. من این جور حاضر نبودم. من می‌گفتم بالاخره جنگ است. در جنگ آدم یا پیروز می‌شود یا … اگر خیانت کرده باشند بحث دیگری است. آن روزهایی که جلو می‌رفتند طرف دیگری اینطور بود؛ بله صدام اعدام می‌کرد. ولی ما که اینجور نمی‌کنیم. اگر بخواهیم باید ببینیم مشکل‌شان چه بوده و بررسی کنیم. هیچ اجازه ندادم که آن دادگاه نظامی بخواهد …»
محسن رضایی گفت مگر عراق بمب اتم بزند که فاو را بگیرد
سقوط فاو عوامل مختلفی دارد که یکی از آن‌ها تغییر تمرکز از جبهه جنوب به غرب است. علاوه بر این، برخی حضور فرماندهان نظامی در یک همایش سیاسی را علت دیگری برای سقوط فاو می‌دانند. سال ۸۲ حسن روحانی، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی که در زمان جنگ فرمانده قرارگاه پدافند نیز بود با روزنامه همشهری مصاحبه‌ای انجام داد و از حضور فرماندهان سپاه در یک جلسه سیاسی در کرمانشاه روایت کرد. روحانی آنجا گفته بود: «سپاه یکی از ذهنیت‌هایش این بود که اگر تعدادی از نیروهای سپاه به مجلس بروند، مشکلات آنها بهتر حل می‌شود. پشتیبانی بهتری از جبهه‌ها می‌شود و لذا آمدند عده ای از مسئولان سپاه و سرداران را تشویق کردند تا کاندیدا شوند و خود آنها هم در این زمینه فعال شدند؛ لذا وقتی فاو سقوط کرد، سپاه سمیناری در کرمانشاه داشت و عمده فرماندهان در غرب بودند.»
روحانی همچنین از یک جمله‌ محسن رضایی در آن روز روایت کرده که این سالها بسیار نقل شده و سوالات زیادی را به وجود آورده است. او گفته «اولین خبر را که «فاو در حال سقوط است»، من به آقای هاشمی رفسنجانی دادم. اقای هاشمی گفت بعید است خبر درست باشد. ایشان یک ساعت بعد تماس گرفت و گفت خبر شما درست نبوده. با آقای محسن رضایی صحبت کردم، ایشان گفت فاو سقوط نخواهد کرد، مگر اینکه عراق بمب اتمی به کار ببرد.»
با این حال محسن رضایی بعدا علت این جمله را این چنین توضیح داد که «وقتی در تلفن از من سوال می‌شود آیا فاو دارد سقوط می‌کند، بگویم که بله در حال سقوط است و وضع ما خیلی خراب است؟ آدم در صحنه جنگ که چنین چیزی نمی گوید؛ می‌گوید شما مطمئن باشید!»
روایت معاون سابق دفتر سیاسی سپاه از اشتباه سپاه در مورد فاو
در ارتباط با این ماجراها، محمد عزلتی مقدم معاون پیشین دفتر سیاسی سپاه پاسداران سال ۹۸ در گفتگویی با سایت جماران انجام داد و در آن انتقال جبهه نبرد به غرب را اشتباه سپاه خواند. او ماجرا را این گونه شرح داده بود: «خبر ندارم که چه کسی این را به فرمانده سپاه پیشنهاد داد. اما در جلسه ای بین آقای محسن رضایی فرمانده سپاه با مرحوم آیت الله هاشمی رفسنجانی فرمانده جنگ – که سه ساعت طول کشید و نوار آن هم ضبط و پیاده شده است – آقای رضایی تلاش می‌کند آقای هاشمی را توجیه کند که ما باید برویم به غرب کشور و با عراق بجنگیم. آقای هاشمی مخالفت می‌کند و می‌گوید ما باید سرنوشت جنگ را در همین جنوب  رقم بزنیم؛ موقعیت جنوب است که تعیین می‌کند جنگ باید به چه سرنوشتی دچار شود؛ ما در غرب چیزی نداریم. آقای رضایی اصرار می‌کند و آقای هاشمی بسیار با دلیل و منطق  به ایشان می‌گوید موافق نیستم. اما در نهایت آقای رضایی می‌گوید که من نیروها را فرستاده‌ام. یعنی او بدون اجازه آقای هاشمی که فرمانده جنگ بود نیروها را به آنجا اعزام کرده بود. آقای هاشمی می‌گوید خب پس اگر این کار را کرده‌اید که هیچ.»
این عضو سپاه پاسداران در ادامه گفته بود: «اعتقادم این است که اتحادیه میهنی کردستان عراق و رهبرش آقای جلال طالبانی با سپاه ارتباط داشت و او بود که سپاه را به رفتن به غرب ترغیب کرد. من هنوز هم به این ماجرا مشکوکم. چون احساس می‌کنم این کار، کار آمریکایی‌ها بود. آقای طالبانی را هم یک آدم آمریکایی می‌دانم و بنابراین می‌گویم این طرح آمریکایی‌ها بود. معتقدم ما که در جنوب موقعیت داشتیم که سرنوشت جنگ را تعیین کنیم اما آن‌ها نیروهای ما را پراکنده کردند و به شمال غرب بردند. در حالی که شمال غرب چیزی نداشت که ما برویم و آنجا تمرکز کنیم. ما به آنجا رفتیم، آنجا کاری نکردیم و در جنوب، فاو را از دست دادیم. شما می‌توانید بگویید در غرب چه چیز گیر سپاه آمد؟ هیچ! اما ما در جنوب فاو را از دست دادیم.»
هاشمی خیلی با برخورد موافق نبود
این عضو سپاه پاسداران در ارتباط با نحوه برخورد هاشمی رفسنجانی در ارتباط با خطای فرماندهان نیز این را گفته بود که «آقای هاشمی به رغم اینکه با این رفتار سپاه و فاو را هم از دست داد اما در عین حال به روی سپاه هم نیاورد و سپاه را تحقیر نکرد. شما می‌پرسید که چرا فاو از دست رفت من می‌گویم باید بپرسیم چرا سپاه به شمال غرب رفت؟ آن زمان آقای هاشمی که فرمانده جنگ بود با برخورد خیلی موافق نبود و می‌گفت باید اغماض و گذشت کنیم. اما بیشتر جنبه مدیریتی داشت. وقتی شما فرمانده سپاه هستید و به جایی گرایش دارید من فرمانده زیر دست شما احساس می‌کنم ایرادی ندارد که چنین کاری کنم. بیشتر باید مدیریتی برخورد می‌شد نه قضایی. چون اگر چنینی کاری می‌کردیم شاید به سپاه لطمه می‌خورد؛  این‌ها بچه های جنگ بودند و اشتباهی کرده اند. ما باید آن را به شیوه مدیریتی حل می‌کردیم. من عرضم این است که ما در سطح فرماندهی سپاه این مشکل را داشتیم که بعضی از بچه های مجاهدین جناح راست در این سطح بودند و این گرایش‌ها را از خودشان بروز می‌دادند.»
با همه این‌ روایت ها اما برخی سوالات کماکان پابرجا است، سوالاتی از این دست که رحیم صفوی با چه هدفی واژه «استخر» را به کار برده است؟ ماجرای حقیقی فاو چه بوده و چه کسی کوتاهی کرده بوده است؟ دخالت رفسنجانی که مقامی غیرقضائی بود در یک روند قضایی تا چه اندازه سرنوشت برخی فرماندهان میانی جنگ را تغییر داده است؟
۳۱۲۱۱